Πρωταγόρας 7η ενότητα

ΕΝΟΤΗΤΑ 7

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ

 ΑΠΌ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1. Η αναφορά αυτή υπονοεί τους μεγάλους Αθηναίους πολιτικούς Θεμιστοκλή, Αριστείδη, Θουκυδίδη, Περικλή κ.τ.λ. Σε άλλο έργο του Πλάτωνα παρουσιάζονται  οι γιοι του Αριστείδη και Θουκυδίδη να μέμφονται τους γονείς τους ότι τους έδωσαν ελλιπή αγωγή.
2. Ο Πρωταγόρας στην απάντησή του στο δεύτερο επιχείρημα του Σωκράτη δε θα χρησιμοποιήσει  μύθο με χαρακτηριστικούς συμβολισμούς, ποιητική γλώσσα και φιλοσοφικές αλληγορίες, αλλά λόγο δηλαδή επιχειρηματολογία με λογική αλληλουχία, αδιαμφισβήτητα γεγονότα και τεκμηριωμένα στοιχεία. Το μύθο διηγήθηκε ο Πρωταγόρας, για να ανασκευάσει το πρώτο επιχείρημα του Σωκράτη, γιατί δηλαδή αναγνωρίζεται σε όλους τους πολίτες της Αθήνας το δικαίωμα να συμμετέχουν στις συζητήσεις  πάνω στα πολιτικά θέματα, ενώ δεν τους επιτρέπεται να παρεμβαίνουν σε τεχνικά ζητήματα.
3. Κατά τον Πρωταγόρα, η λύση του προβλήματος , αν  μπορούν  ή  όχι να διδάξουν οι πολιτικοί τη σοφία τους στα παιδιά τους έγκειται στο αν υπάρχει ή όχι η πολιτική αρετή σε όλους τους πολίτες ως βασική προϋπόθεση της ύπαρξης της πόλης.
4. Η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη και η οσιότητα συναποτελούν, κατά τον Πρωταγόρα την αρετή – είναι δηλαδή μόρια της αρετής. Οι έννοιες αυτές θα δώσουν αφορμή στο Σωκράτη να υποβάλει αργότερα τη δεύτερη καίρια ερώτησή του, ώστε να αρχίσει η φιλοσοφική διερεύνηση για το περιεχόμενο της έννοιας της αρετής – κυρίως για τη σχέση των μορίων της.
5. Ο Πρωταγόρας επανέρχεται στο προηγούμενο συμπέρασμά του ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν συμμετοχή στην αρετή και η μέθεξη αυτή αποτελεί όρο απαραίτητο <για την ύπαρξη μιας πόλης. Αν όμως κάποιος, όποιος και αν είναι στερείται από αυτή τη μέθεξη είναι ανάγκη να τον διδάσκουμε και να τον τιμωρούμε  ακόμη, ώσπου να την αποκτήσει. Όποιος όμως είναι ανεπίδεκτος στη συμμετοχή της αρετής, παρ’ ότι υποβάλλεται σε διδασκαλίες και τιμωρίες αυτός πρέπει να αποβάλλεται από το σώμα της πολιτείας και να θανατώνεται.
6. Αν παραδεχτούμε πως οι άξιοι άντρες μαθαίνουν στα παιδιά του όλα τα άλλα και παραμελούν να τους διδάξουν την αρετή που είναι το βασικότερο, είναι ολοφάνερο πως η συμπεριφορά τους αυτή είναι πράγματι περίεργη και ανεξήγητη. Ο Πρωταγόρας δηλαδή προσπαθεί να βγάλει το συμπέρασμα ότι οι άξιοι άνθρωποι είναι αδύνατο να σκεφτούμε ότι δεν μαθαίνουν στα παιδιά τους την αρετή – γιατί τότε τι είδους «αγαθοί άνδρες» θα ήταν; Το σκεπτικό του όμως δε φαίνεται πειστικό.
7. Συλλογισμός  a minore ad maius  (εκ του ελάσσονος προς το μείζον) σύμφωνα με το οποίο, αφού οι άξιοι άνδρες διδάσκουν στα παιδιά τους  τα λιγότερο σπουδαία θα διδάσκουν οπωσδήποτε και τα περισσότερα σπουδαία/
8.  Οι εξοντωτικές τιμωρίες που επιβάλλονταν για πολιτικά ιδίως αδικήματα ήταν: θανάτωση,  εξορία, αφαίρεση πολιτικών δικαιωμάτων, δήμευση περιουσίας, κατεδάφιση σπιτιού. Με το οικων ανατροπαί εννοείται ο ξεριζωμός, το ξεθεμελίωμα της γενιά που συνεπάγεται μια βαριά τιμωρία – ιδίως η εξορία εφ’ όρου ζωής μιας ολόκληρης οικογένειας/                                                   σωρεία εξουθενωτικών ποινών επιβλήθηκε στο ρήτορα και πολιτικό Αντιφώντα το 411π.Χ., γιατί πρωτοστάτησε στην πολιτειακή εκτροπή του έτους εκείνου. Ο Αντιφών καταδικάστηκε ως προδότης σε θάνατο, απαγορεύτηκε η ταφή του στην Αττική, δημεύτηκε η περιουσία του , κατεδαφίστηκε το σπίτι του και οι απόγονοί του στερήθηκαν των πολιτικών τους δικαιωμάτων.
9. Εμφανής είναι η υπερένταση στα λόγια αυτά του Πρωταγόρα: «θέλουμε δε θέλουμε, και εάν αδυνατούμε να το αποδείξουμε, είμαστε υποχρεωμένοι να το παραδεχτούμε».                                                                                                                   Η επιχειρηματολογία του Πρωταγόρα παρουσιάζεται λογικά αδύνατη για τους ακόλουθους λόγους:                                                                                                                                  α) Με όσα λέει ο σοφιστής για να αντιμετωπίσει το Σωκράτη δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι προβάλλει κάποιο αξιόλογο αποδεικτικό στοιχείο – απλώς μόνο εκφράζει την απορία του πώς είναι δυνατόν οι άξιοι άντρες να διδάσκουν στα παιδιά τους μικρότερης σημασίας πράγματα και όχι την πολιτική αρετή, η παραμέληση της οποίας επισύρει ακόμη και την ποινή του θανάτου.                                                                                                                                                    β) Ο Πρωταγόρας δε δηλώνει τι πραγματικά συμβαίνει αλλά τι πρέπει και τι δεν πρέπει να συμβαίνει – πράγμα δηλαδή που είναι ευκταίο βέβαια όχι όμως λογικά και ουσιαστικά επακόλουθο μια πραγματικότητας.                                                                   γ) Τη διδασκαλία της πολιτικής αρετής των άξιων πολιτικών  προς τα παιδιά τους τη θεωρεί κατά κάποιο τρόπο γεγονός συνεπαγόμενο από τις επικρεμάμενες  αυστηρές ποινές  που έχει θεσπίσει η πολιτεία σε όσους παραμελούν την αρετή. Είναι όμως απόλυτα έτσι;
10. Στην αρχαία Αθήνα η εκπαίδευση  των παιδιών άρχιζε συνήθως από το 6^ο  ή από το 7^ο έτους της ηλικίας τους.
11. Η παραμάνα (τροφός) βοηθούσε τη μητέρα στην ανατροφή των παιδιών κατά την προσχολική ηλικία. Ειδικότερα, η γυναίκα που αναλάμβανε το θηλασμό λεγόταν τίτθη, ενώ εκείνη που φρόντιζε το παιδί κατά την προσχολική και μετασχολική ηλικία λεγόταν τροφός ή τιθήνη. Οι γυναίκες αυτές ήταν συνήθως δούλες ή φτωχές ελεύθερες.
12. Ήταν κατά κανόνα δούλος που συνόδευε το παιδί στο σχολείο, στους περιπάτους κ.τ.λ.. Ο παιδαγωγός  συμβούλευε και βοηθούσε το παιδί σε κάθε περίπτωση και πρόσεχε τη συμπεριφορά του, τις συναναστροφές του και όλη γενικά τη ζωή του. Όχι σπάνια τιμωρούσε το παιδί με ξυλοδαρμό και άλλους τρόπους για διόρθωση και φρονηματισμό. Ευνόητο είναι ότι παιδαγωγούς είχαν μόνο οι εύποροι Αθηναίοι.
13. Εύστοχη παρομοίωση όχι μόνο ετυμολογικά αλλά και αναφορικά με το παιδαγωγικό περιεχόμενο. Στην παιδαγωγική διαδικασία υιοθετείται επίσημα η τιμωρία, η οποία μπορεί να είναι πολύ σκληρή. Φυσικά, και η τιμωρία υπηρετεί τον ίδιο σκοπό: Την αποτροπή του σφάλματος και γενικότερα τη διόρθωση και βελτίωση των παιδιών.
14. Στους δασκάλους έστελναν οι Αθηναίοι τα παιδιά τους από το 6^ο ή το 7^ο έτος της ηλικίας τους. Οι δάσκαλοι της βαθμίδας αυτής ήταν:                                                                                                  

Ο γραμματιστής à	Δίδασκε ανάγνωση, γραφή, αριθμητική και φρόντιζε για την ηθική τους διαπαιδαγώγηση
Ο κιθαριστής à	Δίδασκε μουσική
Ο παιδοτρίβης à	Ήταν ο γυμναστής

Ο γραμματιστής και ο κιθαριστής δίδασκαν στα διδασκαλεία, ενώ ο παιδοτρίβης στις παλαίστρες (περίφρακτα γήπεδα). Την ανώτερη βαθμίδα της εκπαίδευσης είχαν αναλάβει οι σοφιστές, οι φιλόσοφοι και οι ρητοροδιδάσκαλοι. Οι έφηβοι επίσης ασκούνταν στα δημόσια γυμναστήρια, τα γυμνάσια.

15. Κύριος σκοπός της αγωγής ήταν η ευκοσμία, δηλαδή η αρετή ( η ηθική προσωπικότητα) και όχι τόσο οι ειδικές γνώσεις. Αυτό παρουσιάζεται ως απαίτηση των γονέων, ενώ οι ίδιοι οι δάσκαλοι φροντίζουν και για τα δύο.
16. Προφανώς η μελέτη της λογοτεχνίας είχε ηθικοδιδακτικό σκοπό. Από τα ποιήματα οι μαθητές αντλούσαν συμβουλές και διδάγματα. Εξάλλου, εκεί  διάβαζαν ιστορίες που περιείχαν εγκώμια για σπουδαίους  άντρες, πράγμα που έκανε τα παιδιά να θέλουν να μιμηθούν αυτά τα πρότυπα.
17. Είναι προφανές ότι την αγωγή και την παιδεία των νέων επισφραγίζει η πολιτεία με τους νόμους που υποχρεώνει όλους τους πολίτες να μαθαίνουν και να ρυθμίζουν τη ζωή τους σύμφωνα με τις επιταγές τους.
18. Όπως δηλαδή ο μεθοδικός δάσκαλος της γραφής χαράζει στην πλάκα ευθείες γραμμές και με αυτό τον τρόπο βοηθάει το παιδί φέρνει το κοντύλι του εκεί, όπου αυτές οδηγούν έτσι ακριβώς και η πολιτεία οριοθετεί τη συμπεριφορά των νέων, αφού πρώτα θεσμοθετήσει  νόμους παλαιών και έμπειρων νομοθετών. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν σχεδόν κοινή πεποίθηση ότι ο καλύτερος τρόπος διαπαιδαγώγησης των νέων και όλων των πολιτών ήταν οι καλοί νόμοι.
19. Κάθε δημόσιος λειτουργός στην Αθήνα μόλις τελείωνε ο χρόνος της εξουσίας του ήταν υποχρεωμένος να λογοδοτήσει για τις πράξεις και ενέργειές του ενώπιον ειδικών ελεγκτών του κράτους. Η λογοδοσία αυτή λεγόταν «ευθυναι». Η ίδια αυτή λέξη απέδιδε και την τιμωρία που επιβαλλόταν στον απερχόμενο άρχοντα, αν είχε εκτελέσει πλημμελώς την υπηρεσία του ή είχε κάνει κατάχρηση της εξουσίας του.
20. Σχήμα υποφοράς-ανθυποφοράς: Ο σοφιστής με αυτή την ερώτηση και απάντηση διατρανώνει την πεποίθησή του πως η αρετή είναι διδακτή και πως έχει κάμψει εντελώς κάθε αμφιβολία ή αντίρρηση του συνομιλητή του.

ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

1}Απάντηση με « λόγο» στο επιχείρημα απορία του Σωκράτη για την αδυναμία των σόφων ανδρών να βελτιώσουν τα παιδιά τους στην αρετή .

2}Επιχείρημα για την ανάγκη να συμμετέχουν όλοι στη δικαιοσύνη , στη σωφροσύνη και στο όσιον {δηλαδή στην ανδρός αρετήν }

3} Επιχείρημα για την ανάγκη να χρησιμοποιείται η διδασκαλία και η τιμωρία , ωσότου βελτιωθεί αυτός που συμμετέχει στην αρετή .

4} Επιχείρημα για την ανάγκη να εξορίζεται από την πόλη ή να θανατώνεται ως ανίατος όποιος δε συμμετέχει στην αρετή παρά τη διδασκαλία που του έγινε .

5} Συμπέρασμα  - θα ήταν αδύνατο να πιστέψει κανείς ότι οι σοφοί άνδρες διδάσκουν στα παιδιά τους όλα τα άλλα και όχι την αρετή , που η μη απόκτηση της επιφέρει συνολική καταστροφή { συλλογισμός εκ του ελάσσονος προς το μειζον}

6} Συνοπτική παρουσίαση του εκπαιδευτικού συστήματος της Αθήνας κατά τον 5^ο αι π.χ

7} Οι βαθμίδες , οι βασικοί φορείς της αγωγής , η φιλοσοφία του συστήματος ,οι επιμέρους στόχοι και τα εκπαιδευτικά μέσα .

8} Η παρέμβαση της πολιτείας για την εκμάθηση και τήρηση των νόμων από τους νέους και για την συμμόρφωση των αρχόντων προς αυτό .

9} Συμπέρασμα – αφού καταβάλλεται τόσο μεγάλη προσπάθεια για την αρετή στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα θα ήταν παράδοξο να μη θεωρούμε διδακτή την αρετή

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ

Χρησιμοποιεί υποθετικές προτάσεις με ρητορικό χαρακτήρα  για να καταλήξει στο συμπέρασμα αυθαίρετα που αυτός θέλει .    

Α] αν υπάρχει η πολιτική αρετή

Β] αν πρέπει να μετέχουν σε αυτή οι πολίτες

Γ] αν αυτός που δε συμμετέχει σε αυτή πρέπει να τιμωρείται

Δ] αν αυτόν που δε συμμορφώνεται  πρέπει να τον εξορίζουν ή να τον θανατώνουν

Ε] αν οι πολιτικοί διδάσκουν στα παιδιά τους τα λιγότερο σημαντικά μαθήματα

ΤΟΤΕ θα διδάσκουν στα παιδιά τους και τα περισσότερο σπουδαία , δηλαδή την πολιτική αρετή [ λιγότερο σημαντικό σημαντικότερο ] . Τη διδασκαλία της πολιτικής αρετής από τους πολιτικούς στους γιούς ο Πρωταγόρας τη θεωρεί ως αναγκαιότητα που ξεπηδά από την αυστηρή τιμωρία που επιβάλλει η πολιτεία σε όσους παραμελούν την πολιτική αρετή , που είναι η πιο βασική προϋπόθεση για να υπάρχει μια πολιτεία . Η επιχειρηματολογία δεν είναι πειστική αφού συγχέει το είναι με το πρέπει

Τα επιχειρήματά του

              I.      Όλοι στην Αθήνα νουθετούν και διδάσκουν τα παιδιά τους είτε οι ίδιοι είτε μέσω άλλων προσώπων

           II.      Κυριότερη επιδίωξή τους είναι να τους παράσχουν ηθικο-πολιτική αγωγή

         III.      Η ίδια η πόλη με τους νόμους της αποβαίνει εστία διαπαιδαγώγησης και φρονηματισμού

Αφού λοιπόν στην Αθήνα όλοι συνεργάζονται για τη διδασκαλία της αρετής, θα ήταν αδιανόητο για τον Πρωταγόρα να ισχυριστούμε ότι η αρετή δεν είναι διδακτή. Αλλά το ότι καταβάλλεται φροντίδα και επιμέλεια για την αρετή δεν είναι απόδειξη ότι οπωσδήποτε μπορεί να διδαχτεί. . Το συμπέρασμα του μοιάζει με εκείνο του στωικού Τιμοκλέα  στο Λουκιανό << ει εισι βωμοι , εισι και θεοί >>

Πολλές όμως θέσεις του Πρωταγόρα είναι ορθές :

Α] Η πίστη στο μορφώσιμο του ανθρώπου αποτελεί γνώμη κοινή και σύμφωνη με το δημοκρατικό πνεύμα .

Β] Πίστη στην προληπτική φύση της τιμωρίας σε αντίθεση με την παλιά αιτιολογική αντίληψη της ποινής ως ανταπόδοσης στο αδίκημα .Η άποψη αυτή του Πρωταγόρα  τον τοποθετεί ανάμεσα στους ιδρυτές του πονικού δικαίου .

Γ] Γενική πεποίθηση των σοφιστών ότι στην απόκτηση της αρετής συμβάλλουν τρεις παράγοντες : διδαχή , φυσική προδιάθεση , και ο εθισμός .

Δ] Διανομή αιδούς και δίκης : ο Πρωταγόρας θεμελιώνει την πολιτεία πάνω σε πνευματικές και ηθικές βάσεις .

Εκπαιδευτικό σύστημα Αθήνας 5^ου αιώνα

Φορείς:    1. οικογένεια: γονείς, τροφοί, παιδαγωγοί

                2. διδάσκαλοι, κιθαριστές, παιδοτρίβες (σχολείο)

                3. η πόλη με τους νόμους της

Μέσα αγωγής:    1.  διδασκαλία

                                2.  παιδονομία

Η κατ’ οίκον αγωγή περιελάμβανε συμβουλές, προτροπές, απειλές, τιμωρίες. Η αγωγή στο σχολείο ήταν πνευματική – ηθική και σωματική

                                  

Μέθοδοι διδασκαλίας: κυρίως η απομνημόνευση

Παιδονομικά μέτρα:   1. προληπτικά   (νουθεσίες, παραδείγματα)

                                                   2. αποτρεπτικά  (απειλές, τιμωρίες)

Στόχοι της αγωγής:  

                  -     να γίνουν καλοί καγαθοί πολίτες

-         να γίνουν δυνατώτατοι λέγειν και πράττειν

-         να γίνουν ικανοί άρχειν και άρχεσθαι

Τα παραπάνω αφορούν στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Την τριτοβάθμια εκπαίδευση είχαν αναλάβει οι φιλόσοφοι, οι σοφιστές και ρητοροδιδάσκαλοι.

Η περιγραφή του Πρωταγόρα

ü      Είναι συνοπτική αλλά και περιεκτική, αφού μας ενημερώνει ικανοποιητικά για το εκπαιδευτικό σύστημα της Αθήνας του 5^ου

ü      Με προσοχή και ακρίβεια επισημαίνει τις συγκεκριμένες παιδαγωγικές λειτουργίες με τις οποίες πραγματώνεται το ηθικό – πολιτικό ιδεώδες της Αθήνας.

ü      Είναι εναργής , παραστατική και γλαφυρή

ΒΑΘΜΙΔΕΣ	ΣΤΟΧΟΙ	ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ	ΜΕΣΑ
προσχολική	Βελτίωση του παιδιού		Διδασκαλία  συμβουλές, απειλές ξυλοδαρμός
Σχολική (διδασκαλεία) α/θμια β/θμια	Ευκοσμία {σωστή συμπεριφορά }υγιές σώμα  και καλλιεργημένο          πνεύμα – ικανότητα λόγου       ικανότητα πράξης     ικανότητα στο <<άρχειν >> και  <<άρχεσθαι >>	Γραφή                         ανάγνωση                        ποίηση                               μουσική                            γυμναστική	Αποστήθιση                    παραδείγματα              Προβολή προτύπων –τιμωρίες
Ανώτερη {σοφιστές}	Ευβουλία : ορθή κρίση για ζητήματα ιδιωτικού και δημοσίου βίου + ρητορική ικανότητα →ρητορική δεινότητα		Διδασκαλία άσκηση

Α] ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ : μέχρι το 7^ο έτος της ηλικίας

Β] ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ : μέχρι το 18^ο ή το 20^ο έτος

Γ] ΤΕΛΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΑΓΩΓΗΣ : μετά το 20^ο έτος