Πρωταγόρας 2η ενότητα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΓΚΑΔΑ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ήταν κάποτε λοιπόν, καιρός που υπήρχαν θεοί, δεν υπήρχαν όμως θνητά όντα. Και όταν και γι΄ αυτά έφτασε ο προκαθορισμένος  από τη μοίρα χρόνος για τη γέννησή τους, οι θεοί πλάθουν αυτά στ εσωτερικό της γης, αφού ανακάτεψαν  χώμα και φωτιά και με εκείνα που αναμιγνύονται με τη φωτιά και το χώμα. Και όταν επρόκειτο να τα οδηγήσουν αυτά στο φως διέταξαν τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα και να (τα) στολίσουν και να μοιράσουν στο καθένα δυνάμεις, όπως ταιριάζει. Ο Επιμηθέας  όμως παρακαλεί τον Προμηθέα να μοιράσει ο ίδιος (δηλ. Ο Επιμηθέας) : « και μόλις κάνω εγώ τη μοιρασιά», είπε, «εσύ κάνε τον έλεγχο». Κι έτσι, αφού τον έπεισε, κάνει τη μοιρασιά. Ενώ λοιπόν μοίραζε , σε άλλα έδινε δύναμη χωρίς ταχύτητα: και σε άλλα έδινε όπλα, ενώ σε άλλα , επειδή έδινε οργανισμό χωρίς όπλα, γι΄ αυτά σοφιζόταν για τη σωτηρία τους κάποια άλλη ικανότητα. Όσα δηλαδή από αυτά τα κάλυπτε με μικροκαμωμένο σώμα, (σ΄ αυτά ) μοίραζε φτερά, για να φεύγουν ή υπόγεια κατοικία: και όσα μεγάλωνε με το μέγεθος [δηλ. όσα τα έκανε μεγαλόσωμα], με αυτό το ίδιο εξασφάλιζε τη σωτηρία τους: και τα άλλα [δηλ. χαρίσματα, εφόδια] κάνοντάς τα ισοδύναμα μ΄ αυτόν τον τρόπο τα μοίραζε. Και επινοούσε αυτά , επειδή έπαιρνε τα μέτρα του, μήπως κάποιο γένος εξαφανιστεί: και αφού εφοδίασε αυτά με όλα τα μέσα, για να αποφύγουν την αλληλοεξόντωση, σοφιζόταν ευκολίες για την προσαρμοστικότητά τους στις μεταβολές του καιρού (που προκαλούνται) από το Δία, ντύνοντας αυτά και με πυκνά τριχώματα και με γερά δέρματα, ικανά να αντιμετωπίζουν την κακοκαιρία αλλά κατάλληλα και για τις ζέστες κι ακόμη, όταν   πηγαίνουν  (αυτά) στις φωλιές τους, αυτά τα ίδια (δηλαδή τα δέρματα) να χρησιμεύουν στο καθένα σαν στρώμα και σαν σκέπασμα και ταιριαστό και δοσμένο από τη φύση (φυσικό) : και δένοντας από κάτω τα πόδια τους άλλα με οπλές, άλλα πάλι [ με τρίχωμα και] δέρματα γερά και χωρίς αίμα. Από εκεί και πέρα εξασφάλιζε τροφές  διαφορετικές στο κάθε γένος, σε άλλα χορτάρι από τη γη σε άλλα καρπούς δέντρων και σε άλλα ρίζες. Σε μερικά ωστόσο επέτρεψε να είναι τροφή (τους) η σάρκα άλλων ζώων. Και σ΄ αυτά (τα τελευταία) έδωσε μικρή γονιμότητα, ενώ σε εκείνα που τρώγονται από αυτά έδωσε μεγάλη γονιμότητα εξασφαλίζοντας [ή: προσπαθώντας να εξασφαλίσει, μτφ δηλαδή ως αποπειρατικός ενεστώτας] έτσι σωτηρία για το γένος.

1. ην γάρ ποτέ χρόνος: Συνηθισμένη αρχή μύθου γενικά αλλά και του παρόντος που μάλλον αναφέρεται και στο απολεσθέν έργο του Πρωταγόρα «Περί της εν αρχή καταστάσεως» και περικλείει αισιόδοξα μηνύματα για την ανοδική πορεία και εξέλιξη του ανθρώπου, αντίθετα με τη Θεογονία του Ησιόδου που ακολουθεί κατιούσα γραμμή.
2. γης ένδον: Υπόκειται η αρχέγονη αντίληψη Μητέρας – Γιου, στη  μήτρα της οποίας γονιμοποιήθηκαν και δημιουργήθηκαν   τα έμβια όντα. (Γονιμοποιείται από τον Ουρανό  / Αιθέρα). Σύμφωνα με κοσμογονικούς μύθους οι πρώτοι άνθρωποι προήλθαν από τη γη: κατά τον Παρμενίδη πρωταρχικά στοιχεία της κοσμογονίας αυτής είναι δυο, η φωτιά και το χώμα, κατά τον Εμπεδοκλή και γενικά τους Ίωνες και Ελεάτες τέσσερα: χώμα-φωτιά-νερό-αέρας.
3. Προμηθει και Επιμηθει: Τιτάνες, γιοι του Ιαπετού και της Κλυμένης: ο πρώτος «ποικιλόβουλος» και «αιολόμητις» κατά τον Ησίοδο, μεγάλος ευεργέτης και προστάτης του ανθρωπίνου γένους, αφού με την παράδοση σ’ αυτό φωτιάς, συνετέλεσε στη δημιουργία ενός ανώτερου τεχνικού πολιτισμού. Ο Δεύτερος «αμαρτίνοος» και «οψίνοος» προκάλεσε μύρια δεινά στην ανθρωπότητα με την περιέργεια της Πανδώρας να ανοίξει το κουτί το οποίο μαζί με αυτήν έστειλε ο Δίας δώρο σ’ αυτόν. Προς τιμήν του Προμηθέα τελούνταν στην Αθήνα τα «Προμήθεια». Ο Αισχύλος αναφέρεται στον Προμηθέα στην τριλογία του  : Προμηθεύς Πυρφόρος, Προμηθεύς Δεσμώτης και Προμηθεύς Λυόμενος.
4. ήμπισχεν: Εδώ ο σοφιστής φαίνεται ανακόλουθος «τυπουσι αυτά οι θεοί».

Η διήγηση συμπεριέχει όλα εκείνα τα στοιχεία που γοητεύουν και προετοιμάζουν τον ακροατή  να δεχτεί την αλήθεια σαν μικρό παιδί:

• Ρήματα ποιητικά: ήμπισχεν, αϊστωθείη
• Ιστορικούς Ενεστώτες:  τυπουσιν, παραιτειται, νέμει
• Εύηχα και καλλωπιστικά επίθετα: άοπλον (φύσιν), πτηνόν, κατάγειον, αυτοφυής, αναίμοις
• Σχήματα λόγου: πρωθύστερο, χιαστό, παράλλαξη, επιμερισμός κατ’ επεξήγηση
• Σύνθετα εύηχα ουσιαστικά: αλληλοφθοριων, ολιγονίαν, πολυγονίαν
• Η μεταφορά στον ευθύ λόγο

Η αρχική αναφορά εδώ στους θεούς δεν αποσκοπεί στη θεολογική θεμελίωση της πολιτικής αρετής. Εξάλλου, ο Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής σε θέματα θρησκείας και συνεπώς η παρουσία των θεών μέσα στο έργο του έχει αλληγορική σημασία: ο Δίας είναι ο Λόγος, δηλ. η λογική, η νομοτέλεια πο9υ διέπει τη φύση: οι άλλοι θεοί είναι τα όργανα αυτής της νομοτέλειας, η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων, εξισορροπεί τις ελλείψεις και τις ανάγκες τους και εξασφαλίζει τα μέσα για την επιβίωσή τους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

Όλοι οι συγκεντρωμένοι περιμένουν το μύθο του Πρωταγόρα που θα αποδείξει το διδακτό της αρετής .Ο μύθος αναφέρεται στη δημιουργία (γέννηση)των θνητών γενών

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ :

ο Επιμηθέας κάνει διανομή στα έμβια όντα ποικίλων δυνάμεων , χαρισμάτων και εφοδίων για την εξασφάλιση της επιβίωσης και της διαιώνισης του είδους.

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Ην γάρ ποτέ χρόνος :αυτή ήταν η συνηθισμένη αρχή των μύθων .Ο μύθος που αρχίζει να αφηγείται εδώ ο Πρωταγόρας είναι μάλλον δικό του δημιούργημα που πιθανώς περιλαμβανόταν στο έργο του Περί της εν αρχη καταστάσεως .Το έργο αυτό δε μας έχει σωθεί. Το γάρ στη φράση είναι επεξηγηματικό.

Θεοί μεν ησαν:Ο Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής , όπως φαίνεται σε διάφορα αποσπάσματα έργων του. Επομένως η παρουσία των θεών μέσα στο μύθο μόνο έχει αλληγορική σημασία μπορεί να έχει :ο Ζευς είναι ο λόγος (λογική)δηλαδή η νομοτέλεια που διέπει τη φύση .Οι άλλοι θεοί (κυρίως ο Επιμηθεύς και ο Ερμής) είναι τα όργανα του λόγου, δηλαδή της νομοτέλειας της φύσης , μιας νομοτέλειας που ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων , εξισορροπεί τις ανάγκες τους και εξασφαλίζει τα μέσα για την ικανοποίηση τους.

επειδή δε και τούτοις …….γενέσεως :αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι σύμφωνα με το μύθο του Πρωταγόρα και οι θεοί είχαν χρόνο γένεσης .Δεν ήταν , λοιπόν , άναρχοι , αφού και για αυτούς υπήρχε αρχή γένεσης .Αντίθετα με την άποψη αυτή του Πρωταγόρα ο Ξενοφάνης Ελεάτης κάκιζε αυτούς που ισχυρίζονταν ότι και οι θεοί κάποτε γεννήθηκαν.

Τυπουσιν αυτά θεοί γης ένδον: το ρήμα τυπω εδώ χρησιμοποιείται με την έννοια του δίνω μορφή , δίνω τύπο σε κάτι με βάση κάποια μήτρα, πλάθω . Με τη λέξη αυτά νοούνται τα θνητά  γένη , στα οποία περιλαμβάνεται φυσικά και ο άνθρωπος .Εδώ συναντάμε κα την αρχέγονη αντίληψη ότι στα σπλάχνα της μητέρας γης γονιμοποιούνταν και αναδημιουργούνταν οι νέοι οργανισμοί. Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι το όνομα γη στη φράση γης ένδον χρησιμοποιείται με τη σημερινή σημασία και σημαίνει το σώμα ,τη γήινη σφαίρα , ενώ στη παρακάτω φράση εκ γης και πυρός σημαίνει την ύλη το χώμα. Πολλοί κοσμογονικοί μύθοι έλεγαν ότι οι πρώτοι άνθρωποι έγιναν από τη γη. Ο  Παρμενίδης ήθελε τον κόσμο από φωτιά και χώμα. Οι Ίωνες και οι Ελεάτες φιλόσοφοι αναφέρουν 4 στοιχεία (γη – πυρ υδωρ-αηρ)άποψη την οποία φαίνεται ότι ακολούθησε και ο Πρωταγόρας.

αγειν προς φως :αποτελεί αντίθεση προς το γης ένδον

Προμηθέας :παράγεται από το προμήθης (προ+μητις) και σημαίνει το σκεπτόμενο από πριν , τον προνοητικό. Ο Προμηθέας ήταν γιος του τιτάνα Ιαπετού και της  Κλυμένης .Κατά τον Αισχύλο ήταν γιος της Θέμιδας .Θεωρήθηκε ευεργέτης των ανθρώπων , γιατί έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και τη δώρισε στους ανθρώπους. Η φωτιά μαζί με την έντεχνο σοφία αποτέλεσαν τη βάση του τεχνικού πολιτισμού.

Επιμηθέας :(επι+μηδος)ήταν αδελφός του Προμηθέα με ιδιότητες και χαρακτηριστικά τελείως αντίθετα από εκείνον. Το όνομα του σημαίνει το σκεπτόμενο εκ των υστέρων ,τον απρονόητο.

κοσμησαι και νειμαι:σχήμα πρωυύστερο αντί νειμαι και κοσμησαι

δυνάμεις :χαρίσματα , ιδιότητες , όπλα. Σύμφωνα με αυτό το μύθο οι θεοί δίνουν στα ζώντα όντα μόνο τη εξωτερική τους μορφή , ενώ αφήνουν στους Τιτάνες τη διανομή των ιδιοτήτων και των χαρισμάτων.

νείμαντος δ’ εμου επισκεψαι :είναι παραστατικό στοιχείο η μετάβαση από τον αφηγηματικό πλάγιο λόγο στον ευθύ

Στοιχεία παραστατικά στο μύθο

1)     η χαρακτηριστική αρχή του μύθου

2)     ο απλός λόγος , χωρίς μακρές και πολύπλοκες περιόδους

3)     η συχνή χρήση του ουν και του επειδή

4)     η επανάληψη των ίδιων λέξεων

5)     η εναλλαγή του ευθέος και πλαγίου λόγου

6)     οι πολλές διαιρέσεις εννοιών , τα  μέλη των οποίων συνδέονται με τα τοις μεν –τα δε , α μεν-α δε

Διός ώρας: ο Δίας πίστευαν ότι προκαλεί όλα τα μετεωρολογικά φαινόμενα και διαμορφώνει τις εποχές του χρόνου, που ήταν κόρες του -Ωραι (βλέπε σχόλια σχολικού βιβλίου)

Γενικά(αφορά και τις επόμενες ενότητες):με το μύθο του ο Πρωταγόρας

Α)Διαγράφει την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας ως συνεχή πορεία εξανθρωπισμού και βελτίωσης της ζωής.

Β)Υπερασπίζεται τη δημοκρατική αντίληψη στη λήψη αποφάσεων

Γ)προσπαθεί να δείξει το διδακτό της αρετής

Πρόκειται πάντως για μύθο , δηλαδή για έναν εικονικό τρόπο έκφρασης , που συνδέεται με τον παραδοσιακό καμβά , όπου ο καθένας κεντά κατά βούληση , για να προβάλλει ορισμένες ιδέες . Ο Πρωταγόρας μπορούσε να διαλέξει , αν θα χρησιμοποιούσε το μύθο ή το συγκροτημένο λόγο .Διάλεξε το πρώτο γιατί είναι χαριέστερος , είναι όμως φανερό ότι αυτή η χάρη στηρίζεται κάπως στην επινόηση .Δεν έχει λοιπόν τόση σημασία η ποιητική επένδυση , με το Δία , Προμηθέα , Επιμηθέα ,όσο το τι συμβαίνει στους ανθρώπους και γιατί.