Κριτήριο Τρίτη Ηλικία

Η θέση των ηλικιωμένων στη σημερινή κοινωνία

Από τις πιο παράξενες όψεις της ελληνικής δημόσιας ζωής είναι ίσως οι επαναλαμβανόμενες από όλες τις πλευρές κραυγές απελπισίας για την εξέλιξη του πληθυσμού στη χώρα μας. «Είμαστε χώρα γερόντων» είναι το συμπέρασμα και η προτροπή αβίαστη: «γεννάτε γιατί χανόμαστε»… Την ίδια στιγμή, όμως, γνωρίζουμε όλοι σε τι συνθήκες είναι υποχρεωμένοι να ζουν στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι ηλικιωμένοι της χώρας μας. Αδιαφορία, ανέχεια, μιζέρια. Πώς άραγε συμβαίνει αυτό; Πώς είναι δυνατό μια «χώρα γερόντων» να μη φροντίζει καθόλου για τα γηρατειά;

Ενδιαφέρουσα, ωστόσο, είναι για το συγκεκριμένο ζήτημα η αναδρομή στο παρελθόν. Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας παρουσιάζονται διάφορες μορφές πάλης νεότερων και γεροντότερων και η έκβαση της μάχης είναι προδιαγεγραμμένη. Οι περιπτώσεις υπερίσχυσης των γεροντότερων είναι σπάνιες ως ανύπαρκτες. Οι μύθοι των περισσοτέρων λαών καταγράφουν παρόμοιες συγκρούσεις και επισφραγίζουν τη νίκη των νεότερων μέσα από ποικίλου είδους αναμετρήσεις του πατέρα με το γιο: ο Κρόνος με τον Ουρανό, ο Οιδίποδας με το Λάϊο, ο Θησέας με τον Αιγέα. Υπάρχουν, βέβαια, και οι μορφές των δημογερόντων στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ή του σοφού Νέστορα στην Ομηρική εποχή, οι οποίοι μάς θυμίζουν τη σημασία της μετάδοσης γνώσεων και εμπειρίας από τη μία γενιά στην επόμενη.

Σε κάθε περίπτωση, αυτές οι μυθικές ιστορικές μορφές συγκαταλέγονται στο σύνολό τους στα μέλη των ανωτέρων κοινωνικά και οικονομικά τάξεων. Πουθενά στην ιστορία και στη λογοτεχνία δε θα συναντήσουμε τους «φτωχούς γέρους» παρά μόνο στην οικογένεια ή στο περιβάλλον των ισχυρών κάθε εποχής. Η σκληρή εργασία και η έλλειψη οποιασδήποτε φροντίδας κρατούσε το μέσο όρο ανώτερης ηλικίας πολύ χαμηλά. Στον εικοστό, όμως, αιώνα, με τη θεαματική πρόοδο της ιατρικής, η γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού είναι πλέον γεγονός. Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, το 2025 προβλέπεται ότι οι άνθρωποι που θα είναι άνω των εξήντα θα αποτελούν το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού της γης.

Αυτή, ωστόσο, η οφθαλμοφανής εξέλιξη δεν οδηγεί στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των ηλικιωμένων. Οι πρώτοι που θίγονται από την οικονομική κρίση στις αναπτυγμένες χώρες είναι τα δύο όρια των «παραγωγικών» ηλικιών, η νεολαία και οι ηλικιωμένοι. Πολύ γρήγορα η «ευλογία» της σύνταξης μετατρέπεται από κοινωνική κατάκτηση σε ατομικό βραχνά. Όταν για πρώτη φορά στη ζωή του ο εργαζόμενος βρεθεί με πλούσιο ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή του, δε θα έχει πλέον τα υλικά μέσα, για να ξεφύγει από την καθημερινή μιζέρια της τηλεόρασης και του καφενείου. Επιπλέον, θα έχει να αντιμετωπίσει τη στάση των ενηλίκων απέναντί του, η οποία θα είναι υποκριτική, καθώς κάτω από το σεβασμό θα κρύβεται μια συμπεριφορά υποτίμησης. Ωστόσο, και έξω από το σπίτι οι συνθήκες δε θα είναι πιο ευνοϊκές για τους ηλικιωμένους.

Κλείνοντας, καλό είναι να επισημανθεί ότι η κοινωνία ταυτίζει την ιδανική εικόνα του ηλικιωμένου με τον ασπρομάλλη σοφό, ο οποίος βρίσκεται υπεράνω των καθημερινών προβλημάτων. Αν αποκλίνει από αυτό το πρότυπο, πέφτει από το ύψος του. Η αντίθετη όψη του νομίσματος είναι ο γέρος – ξεμωραμένος¹, με τον οποίο γελάνε τα παιδιά. «Έτσι και αλλιώς», όπως υποστηρίζει και η Σιμόν ντε Μποβουάρ², «είτε με την αρετή είτε με την υποβάθμισή τους, οι ηλικιωμένοι δεν ανήκουν στην ανθρωπότητα». Δεν είναι, λοιπόν, δύσκολο να συμπεράνει κανείς ότι τη θέση του Καιάδα³ στην αρχαία Σπάρτη σήμερα την έχει πάρει για τους ηλικιωμένους το περιθώριο. Γι’ αυτό το λόγο, το πρώτο αίτημα μιας εξισωτικής πολιτικής για τα μέλη της κοινωνίας είναι να αποδοθεί στους ηλικιωμένους πολίτες το μέγιστο αγαθό που τους έχει αφαιρεθεί, η ανθρώπινη ιδιότητα.

Από τον Ιό της Κυριακής, εφ. Ελευθεροτυπία, 5.6.1994 (διασκευή).

1 Αυτός που έχει χάσει το μυαλό, τη λογική του.

2 Γνωστή Γαλλίδα συγγραφέας, φιλόσοφος και φεμινίστρια.

3 Μεγάλο βάραθρο στην Αρχαία Σπάρτη, όπου λέγεται ότι οι Αρχαίοι Σπαρτιάτες έριχναν τα ανάπηρα ή καχεκτικά βρέφη, για να διασφαλίσουν την ευγονία της φυλής τους.

Παρατηρήσεις

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο  του κειμένου.

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο, τις παρακάτω περιόδους:

• Η υπογεννητικότητα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας.
• Διαχρονικά, το αποτέλεσμα της σύγκρουσης, ανάμεσα στην παλαιότερη και νεότερη γενιά, ήταν αμφίρροπο.
• Η εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης συνέβαλε καθοριστικά στην αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής.
• Η συνταξιοδότηση δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να εκπληρώσουν όλα όσα επιθυμούν, καθώς πλέον διαθέτουν άπλετο ελεύθερο χρόνο.
• Στη σημερινή εποχή, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι είναι η περιθωριοποίησή τους.

Β2.α. Να εντοπίσετε έναν τρόπο ανάπτυξης στην 1^η παράγραφο του κειμένου και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Β2.β. Να εξηγήσετε τη λειτουργία των ερωτήσεων που θέτει ο αρθρογράφος, στο τέλος της 1^ης παραγράφου του κειμένου.

Β3.α. Να μετατρέψετε στις παρακάτω περιόδους την ενεργητική σε παθητική σύνταξη:

• «Οι μύθοι των περισσοτέρων λαών καταγράφουν παρόμοιες συγκρούσεις και επισφραγίζουν τη νίκη των νεότερων μέσα από ποικίλου είδους αναμετρήσεις του πατέρα με το γιο […]».
• «Η σκληρή εργασία και η έλλειψη οποιασδήποτε φροντίδας κρατούσε το μέσο όρο ανώτερης ηλικίας πολύ χαμηλά».

Β3.β. οφθαλμοφανής, οικογένεια, δημογέροντες: Αφού ετυμολογήσετε τις παραπάνω λέξεις, να αξιοποιήσετε το κάθε ένα συνθετικό τους, για να γράψετε μια νέα, σύνθετη λέξη.

Β4.α. όμως, βέβαια, επιπλέον, λοιπόν, γι’ αυτό το λόγο: Να προσδιορίσετε τις νοηματικές σχέσεις που δηλώνουν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις και εκφράσεις.

Β4.β. Στις παρακάτω περιόδους, να προσδιορίσετε τη λειτουργία των εισαγωγικών:

• Πολύ γρήγορα η «ευλογία» της σύνταξης μετατρέπεται από κοινωνική κατάκτηση σε ατομικό βραχνά. (4^η παράγραφος)
• «Έτσι και αλλιώς», όπως υποστηρίζει και η Σιμόν ντε Μποβουάρ, «είτε με την αρετή είτε με την υποβάθμισή τους, οι ηλικιωμένοι δεν ανήκουν στην ανθρωπότητα». (6^η παράγραφος)

Β5. παράξενες, έκβαση, συγκαταλέγονται, κρατούσε, υποτίμησης: Να γράψετε τα συνώνυμα των παραπάνω λέξεων.

Β6. γνωρίζουμε, παρόμοιες, έλλειψη, βελτίωση, υποκριτική: Να γράψετε τα αντώνυμα των  παραπάνω λέξεων.

Γ. Σε ένα άρθρο σας (250 – 300 λέξεις), που θα δημοσιευθεί στη σχολική σας εφημερίδα, να αναφερθείτε στη στάση που πρέπει να κρατούν οι νεότεροι, απέναντι στα άτομα της Τρίτης Ηλικίας.