Φύλλο εργασίας 4

ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ (1)

ΤΟ ΡΕΥΜΑ ΤΟΥ ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ

   Ο παρνασσισμός είναι ένα κίνημα που εμφανίζεται στη Γαλλία γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, ως αντίδραση προς το ρομαντισμό. Το νέο λογοτεχνικό κίνημα θα διατηρήσει τη σημασία του για τρεις περίπου δεκαετίες ( 1.850 – 1.880 ) και σιγά σιγά θα εξαπλωθεί σε μερικές ακόμη χώρες.

   Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι, με τον παρνασσισμό, η ποίηση επανέρχεται σε μια ισορροπία. Από την άποψη αυτή, συνιστά ένα είδος νεο-κλασικισμού, ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εποχή του, αλλά δεν είχε μεγάλη διάρκεια ή συνέχεια.

Τα χαρακτηριστικά του παρνασσισμού, λοιπόν, είναι τα εξής:

1. η πιστότητα

2. η ρεαλιστική αναπαράσταση

3. η απάθεια

4. η απουσία της υπερβολής συναισθημάτων

5. η στατικότητα

6. οι ακριβής περιγραφές

7. η επιμονή στην αναζήτηση των κατάλληλων λέξεων

8. η απόλυτη τελειότητα

9. η απόλυτη πειθαρχία

10. η άντληση των θεμάτων του από την αρχαιότητα.

Ο ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

   Γενικότερα, ο παρνασσισμός αποτελεί ένα λογοτεχνικό κίνημα που έχει ως πυρήνα την πειθαρχία του συναισθήματος, την ακρίβεια της περιγραφής και την τελειότητα της μορφής. Ωστόσο, αυτά του χαρακτηριστικά γίνονται πιο αισθητά στο χώρο όπου πρωτοεμφανίστηκε.  Από την μια μεριά, ο γαλλικός παρνασσισμός αποτελεί αντίδραση του ρομαντικού κινήματος, ενώ περιέχει κλασικιστικά στοιχεία. Κατ' αυτόν τον τρόπο, πραγματοποιείται η επαναφορά ισορροπίας μετά το συναισθηματικό και πολύ συχνά αρρωστημένο ξέσπασμα του ρομαντισμού, εφόσον διαθέτει ρεαλιστική διάθεση.

   Από την άλλη μεριά, όμως, ο νεοελληνικός παρνασσισμός δεν έχει ως απώτερο σκοπό να αποδώσει τόσο μεγάλο βαθμό απάθειας, αλλά λειτουργεί προσπαθώντας να εξισορροπήσει την τόσο έντονη διαφορά ανάμεσα στο ρομαντικό κίνημα και αυτό του παρνασσισμού. Σε αντίθεση με το παρνασσιστικό κίνημα στο χώρο της Γαλλίας και, κατ' επέκταση, ολόκληρης της Ευρώπης, στα πλαίσια του ελλαδικού χώρου και της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο παρνασσισμός εμφανίστηκε με ένα ύφος αντιτιθέμενο στο στόμφο και στη ρητορεία του αθηναϊκού ρομαντισμού. Παρόλα αυτά, ο νεοελληνικός παρνασσισμός δεν υιοθετεί δουλικά κάθε χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου κινήματος, καθώς δεν περνάει απαρατήρητο το γεγονός ότι διαθέτει στοιχεία που δεν αποσκοπούν στην επίτευξη υπερβολικής απάθειας, όπως ακριβώς συνέβαινε στο εξωτερικό. Επιπρόσθετα, παρατηρείται μια στροφή προς τη φύση και τον ειδυλλιακό επαρχιακό χώρο, στους θρύλους και τις παραδόσεις του λαού.

   Στην Ελλάδα συναντάται ως μία ισορρόπηση ανάμεσα στον ξέφρενο συναισθηματισμό της προηγούμενης περιόδου, του ρομαντισμού, και τις επιρροές της απόλυτης απάθειας που πρέσβευε το κίνημα στη Γαλλία. Ως αποτέλεσμα, γεφύρωσε το χάσμα ανάμεσα σ' αυτά τα εντελώς αντίθετα και ακραία λογοτεχνικά κινήματα που το ένα διαδέχθηκε το άλλο, με σκοπό να αντιτεθεί το δεύτερο στη θέση του πρώτου, ενώ για να τη σύνθεση κι των δύο, για να βρεθεί μια γραμμή ισορροπίας, χρειάστηκε ο νεοελληνικός παρνασσισμός που άντλησε τα καλύτερα χαρακτηριστικά κι από τις δύο περιόδους.

Μελετήστε τα ποιήματα που ακολουθούν και

1.      Να εντοπίσετετε στοιχεία παρνασσισμού στα ποιήματα.

2.      Να διαπιστώσετε αν ανήκουν στην παραδοσιακή ή στη μοντέρνα ποίηση.

3.      Τα ποίηματα είναι σονέτα. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά αυτού του είδους.

Καλλιπάτειρα

         Οι ελλανοδίκες τίμησαν την Καλλιπάτειρα, εξαιρώντας την από το νόμο που απαγόρευε στις γυναίκες να παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, επειδή ήταν η μητέρα, η κόρη, η αδερφή και η θεία έξι ολυμπιονικών. Το περιστατικό καταγράφηκε την αρχαία εποχή στα σχόλια για τον 7ο Ολυμπιόνικο του Πινδάρου, ενώ στη νεότερη απασχόλησε το Μαβίλη, ο οποίος στα 1899 έγραψε το ομώνυμο σονέτο.

Aρχόντισσα Ροδίτισσα, πώς μπήκες;

Γυναίκες διώχνει μια συνήθεια αρχαία

εδώθε.* - Έχω εν' ανίψι, τον Ευκλέα,

τρί' αδέρφια, γιο πατέρα ολυμπιονίκες·

να με αφήσετε πρέπει, Ελλανοδίκες,

κι εγώ να καμαρώσω μες στα ωραία

κορμιά, που για τ' αγρίλι* του Ηρακλέα

παλεύουν, θιαμαστές* ψυχές αντρίκιες.

Με τις άλλες γυναίκες δεν είμ' όμοια·

στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζει

με της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια.

Με μάλαμα* γραμμένος το δοξάζει

σ' αστραφτερό κατεβατό μαρμάρου*

ύμνος χρυσός τ' αθάνατου Πινδάρου!*

Λ. Μαβίλης, Τα Ποιήματα,

'Ιδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη

Κωστής Παλαμάς [Πατρίδες! αέρας, γη...]

Στο δωδέκατο σονέτο ο ποιητής, χρησιμοποιώντας μια αρχαία φιλοσοφική θεωρία, δίνει απάντηση στα μεταφυσικά ερωτήματα για την καταγωγή και τον προορισμό, πρόβλημα που βρίσκεται στον πυρήνα και των δώδεκα σονέτων του.

Πατρίδες! Αέρας, γη, νερό, φωτιά! Στοιχεία

αχάλαστα, και αρχή και τέλος των πλασμάτων,

σα θα περάσω στη γαλήνη των μνημάτων,

θα σας ξαναβρώ, πρώτη και στερνή ευτυχία!

Αέρας μέσα μου ο λαός των ονειράτων

στον αέρα θα πάει· θα πάει στην αιωνία

φωτιά, φωτιά κι ο λογισμός μου, τη μανία

των παθών μου θα πάρ’ η λύσσα των κυμάτων.

Το χωματόπλαστο κορμί χώμα και κείνο

αέρας, γη, νερό, φωτιά θα ξαναγίνω,

κι απ’ των ονείρων τον αέρα, κι απ’ την πύρα

του λογισμού, κι από τη σάρκα τη λιωμένη,

κι απ’ των παθών τη θάλασσα πάντα θα βγαίνει

ήχου πνοή, παράπονο, σαν από λύρα.