Σάββατο 20 Μαΐου 2023

Τρίτη 19 Ιανουαρίου 2021

Κριτήριο Συνεξέτασης Α΄

 

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο διαδικτυακός διάλογος

 Δεν μπορεί, ασφαλώς, να αμφισβητηθεί ότι ο διάλογος αποτελεί απαραίτητο στοιχείο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Πολύ συχνά, δυστυχώς, παρατηρούνται προβλήματα στη διεξαγωγή του, επειδή οι συνδιαλεγόμενοι δεν τηρούν κάποιους βασικούς κανόνες και προϋποθέσεις, καθώς δε σέβονται πάντα την προσωπικότητα του άλλου ή το δικαίωμά του να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Επιπλέον, παρατηρούνται φαινόμενα ιδεολογικού φανατισμού ή εγωιστικής αντιμετώπισης των πραγμάτων, τα οποία σαφώς δυσχεραίνουν την πραγματοποίηση ενός εποικοδομητικού και γόνιμου διαλόγου.

Γενικά, υπάρχουν σήμερα διάφορα είδη διαλόγου ως προς τους στόχους και τον τρόπο διεξαγωγής του. Έτσι, μεταξύ των άλλων, υπάρχει ο γενικευμένος ή αόριστος διάλογος, στον οποίο γίνεται ανταλλαγή όχι επιχειρημάτων, αλλά γενικόλογων απόψεων που μοιάζουν με «εκθέσεις ιδεών». Άλλη περίπτωση είναι ο λεγόμενος «κοινωνικός διάλογος», στον οποίο συμμετέχουν διάφοροι κοινωνικοί φορείς και ομάδες και πραγματοποιείται με σκοπό την επίλυση διαφόρων κοινωνικών προβλημάτων. Γνωστός, επίσης, σε όλους είναι και ο τηλεοπτικός διάλογος με ευρύτατη επίδραση στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.

Εξαιτίας, όμως, των τεχνολογικών εξελίξεων, αναδεικνύεται στις μέρες μας ταχύτατα ένα νέο είδος διαλόγου, ο διαδικτυακός. Τα μέσα, μάλιστα, «κοινωνικής δικτύωσης» εξαπλώνονται με ταχύτητα επιδημίας. Στο διαδίκτυο, πάντως, κάποια χαρακτηριστικά του διαλόγου φαίνεται να χάνουν την αξία τους, καθώς τα θέματά τους είναι απεριόριστα, δεν υπάρχει σκοπός ούτε προκαθορισμένο τέλος. Ακόμη και η ταυτότητα των συνομιλητών είναι συνήθως άγνωστη. Ωστόσο, ο διάλογος μέσω του διαδικτύου έχει την αυθεντικότητα του παλιού καφενείου. Ενώ διατηρεί μία μεγάλη «δημοκρατικότητα», δεν υποκρίνεται καθόλου ότι επιλύει εθνικά προβλήματα. Το κακό, όμως, είναι ότι - σε αντίθεση με το καφενείο- ευνοεί την ανωνυμία και κατ’ επέκταση τα ψεύδη και τη συκοφάντηση. Δεν είναι τυχαίο ότι ισχυρές φωνές υψώνονται ήδη για την ανάγκη κάποιου ελέγχου. Εντούτοις, ακόμα κι αν ο έλεγχος αποδειχθεί τεχνικά δυνατός, φοβάμαι ότι θα κάνει τα πράγματα χειρότερα.

 Γ. Γραμματικάκης (2013). Ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής. Κρήτη : Π.Ε.Κ, 214-216 (διασκευή)

 ΘΕΜΑΤΑ

  Α1. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου(περίπου 80 λέξεις).

(μονάδες 15)

 Α2. Να σημειώσετε Σ(ωστό) ή Λ(άθος) για το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων:

1.       Ο διάλογος αποτελεί βασικό συστατικό μιας δημοκρατούμενης πολιτείας.

2.       Ο «κοινωνικός διάλογος» έχει στόχο να επιλύσει προβλήματα κοινωνικά.

3.       Ο διαδικτυακός διάλογος έχει συνήθως συγκεκριμένο σκοπό και τέλος.

4.       Στον διαδικτυακό διάλογο δεν υπάρχει δημοκρατικότητα.

5.       Ο συντάκτης του κειμένου θεωρεί ότι ο έλεγχος του διαδικτυακού διαλόγου θα επιλύσει όλα τα προβλήματα που ανακύπτουν.

(μονάδες 15)

 

Β1. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος (Γενικά … κοινής γνώμης) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

 (μονάδες 10)

 Β2.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμία από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: απαραίτητο, εποικοδομητικού, διεξαγωγής, εξαπλώνονται, προβλήματα.

(μονάδες 5)

   β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο, το γένος κλπ.).

(μονάδες 5)

Β3.α. Να επισημάνετε πέντε λέξεις ή φράσεις του κειμένου με συνυποδηλωτική χρήση.

(μονάδες 5)

   β. Να εντοπίσετε στην τελευταία παράγραφο 5 διαρθρωτικές λέξεις.

(μονάδες 5)

Γ. Σε εκδήλωση που διοργανώνει το σχολείο σας με θέμα «Ο διάλογος στη σύγχρονη εποχή» να συντάξετε μια ομιλία στην οποία θα εξηγήσετε τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διάλογο που διεξάγεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.(250 λέξεις)

(μονάδες 40)

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Οι άρχοντες των σκουπιδιών

«Έλα…έλα…άναψε επιτέλους!» μονολογούσε σφίγγοντας τις γροθιές του, καθώς έβλεπε τον υπολογιστή να ανοίγει.

    Κατόπιν μπήκε στο facebook και στο twitter, ενώ παράλληλα κατέβαζε τα email του, έτσι ώστε να κάνει ανάρτηση στο σκαναρισμένο εξώφυλλο του περιοδικού και τις εσωτερικές σελίδες του. Κι όταν, μετά από πέντε περίπου λεπτά αγωνίας, ανέβασε τις φωτογραφίες του εντύπου στα social networks έγραψε στο status του: «Η έρευνα, στην οποία συμμετείχα επί έξι περίπου χρόνια, δημοσιεύτηκε. Η χαρά μου είναι απίστευτη… Νιώθω πως οι κόποι μου δικαιώθηκαν». Την ίδια πρόταση κόπιαρε σε όλες τις σελίδες και στο τέλος άρχισε να πατά την κατάστασή του. Ο Γιόνας ονειρευόταν πως ακόμα και άγνωστοι φοιτητές ή ενδιαφερόμενοι θα τον έκαναν αμέσως φίλο, θα του έστελναν αιτήματα φιλίας ή θα πάταγαν το «μου αρέσει» στην κατάστασή του. Φαντασιωνόταν δε ότι σωρεία συγχαρητήριων σχολίων θα ακολουθούσε τη δήλωσή του, ενώ αυτός θα ευχαριστούσε ταπεινά.

   Σηκώθηκε αφήνοντας το σακίδιό του στο πάτωμα και, βγάζοντας το μπουφάν του κατευθύνθηκε προς το ψυγείο, πήρε πίτσα και την έβαλε στο φούρνο μικροκυμάτων. Η ματιά του βρισκόταν συνέχεια στον υπολογιστή του, μήπως δει το  σχόλιο να ξεπροβάλλει. Ο Γιόνας περνούσε τις περισσότερες ελεύθερες ώρες του στο facebook και στο twitter, αναζητώντας – απεγνωσμένα ίσως- την κοινωνική επαφή που δεν είχε στη σχολή, τη φιλία που δεν είχε αναπτύξει με κανέναν από τους συμφοιτητές του ή τους υπόλοιπους μεταπτυχιακούς, και -γιατί όχι;- τον έρωτα. Αντί γι’αυτό, όλοι οι «φίλοι» και γνωστοί του στα κοινωνικά δίκτυα – και σίγουρα δεν ήταν λίγοι αυτοί – ήταν άλλοι επιστήμονες, οι πιο πολλοί ανταγωνιστές του, που προσπαθούσαν να κερδίσουν την εύνοια των καθηγητών, που πρόβαλλαν συνέχεια τα «κατορθώματα» τους στο Ίντερνετ, διαφημίζοντας τον εαυτό τους, που δεν αντάλλασσαν ούτε ένα χαιρετισμό όταν συναντιόνταν στο πανεπιστήμιο, που ζήλευε ο ένας τον άλλο ….

    Πήρε τη ζεστή πίτσα και κάθισε μπροστά στον υπολογιστή. Κανένα σχόλιο δεν είχε εμφανιστεί στην οθόνη. Ακόμα και η ανάρτηση που είχε κάνει προηγουμένως του φαινόταν τώρα μίζερη. Η ζέση που είχε πιο πριν, όταν μπήκε στο διαμέρισμά του, είχε πέσει κατακόρυφα. Αυτό που νόμιζε ως έργο ζωής δεν ενδιέφερε τελικά κανέναν άλλο εκτός από τον ίδιο … Απογοητεύτηκε.

    Ξανακοίταξε με επιμονή την οθόνη. Τα αιτήματα φιλίας που είχε στείλει σε αρκετούς γνωστούς και γνωστές από το πανεπιστήμιο έμεναν αναπάντητα, κανείς δεν τον αποδεχόταν ως φίλο, εκτός από τα «τσιράκια» των υπόλοιπων καθηγητών ή από τους φοιτητές που έκαναν εργασία υπό την επίβλεψή του. Αλλά ούτε κι αυτοί του ευχήθηκαν συγχαρητήρια. Ίσως βρίσκονταν σε κάποια μπιραρία και γλένταγαν, ίσως δεν είχαν τσεκάρει το status του επιβλέποντός τους, ίσως …

   Έσπρωξε βαριεστημένα το πιάτο με την πίτσα από μπροστά του. Σηκώθηκε κι έβγαλε από το σακίδιο μια μπίρα που είχε πάρει για να γιορτάσει τη μέρα. Την άνοιξε και την ήπιε σχεδόν μονορούφι. Δεν ήταν καθόλου μαθημένος στο ποτό, ό τι κι αν ήταν αυτό, ακόμα και μια απλή μπίρα, και άρχισε να ζαλίζεται κάπως. Τα μάτια του βάραιναν. Έσπρωξε κάποια αντικείμενα στο πλάι του γραφείου και έβαλε το χέρι του για να αποκοιμηθεί λίγο.

   Έτσι, δεν είδε το πρώτο like που έγινε στην κατάστασή του …

Βασίλης Παπαθεοδώρου

 

 

ΑΣΚΉΣΕΙΣ

Α1. Να σχολιάσετε τον χώρο και τα πρόσωπα του αποσπάσματος.

15 μονάδες

Α2. Να εντοπίσετε τον χρόνο της αφήγησης.

15 μονάδες

Β1. Να αναφέρετε τις αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.

10 μονάδες

Β2. Να εντοπίσετε τουλάχιστον 3 σημεία όπου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μεταφορές. Ποια είναι η λειτουργία τους;

10 μονάδες

Β3. Να σχολιάσετε τη χρήση των σημείων στίξης στο παρακάτω απόσπασμα :

« Αντί γι’αυτό, όλοι οι «φίλοι» και γνωστοί του στα κοινωνικά δίκτυα – και σίγουρα δεν ήταν λίγοι αυτοί – ήταν άλλοι επιστήμονες, οι πιο πολλοί ανταγωνιστές του, που προσπαθούσαν να κερδίσουν την εύνοια των καθηγητών, που πρόβαλλαν συνέχεια τα «κατορθώματα» τους στο Ίντερνετ, διαφημίζοντας τον εαυτό τους, που δεν αντάλλασσαν ούτε ένα χαιρετισμό όταν συναντιόνταν στο πανεπιστήμιο, που ζήλευε ο ένας τον άλλο ….»

Γ. Ο ήρωας του αποσπάσματος αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα. Πιστεύετε ότι το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν αρκετοί νέοι σήμερα; Να καταγράψετε τις σκέψεις σας σε μια παράγραφο 100-120 λέξεων.

40 μονάδες

 

 

 

Τετάρτη 16 Δεκεμβρίου 2020

 

Ἰθάκη

Σὰ βγεῖς στὸν πηγαιμὸ γιὰ τὴν Ἰθάκη,
νὰ εὔχεσαι νἆναι μακρὺς ὁ δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.

Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας,
τὸν θυμωμένο Ποσειδῶνα μὴ φοβᾶσαι,
τέτοια στὸν δρόμο σου ποτέ σου δὲν θὰ βρεῖς,
ἂν μέν᾿ ἡ σκέψις σου ὑψηλή, ἂν ἐκλεκτὴ
συγκίνησις τὸ πνεῦμα καὶ τὸ σῶμα σου ἀγγίζει.

Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας,
τὸν ἄγριο Ποσειδώνα δὲν θὰ συναντήσεις,
ἂν δὲν τοὺς κουβανεῖς μὲς στὴν ψυχή σου,
ἂν ἡ ψυχή σου δὲν τοὺς στήνει ἐμπρός σου.

Νὰ εὔχεσαι νά ῾ναι μακρὺς ὁ δρόμος.
Πολλὰ τὰ καλοκαιρινὰ πρωϊὰ νὰ εἶναι
ποὺ μὲ τί εὐχαρίστηση, μὲ τί χαρὰ
θὰ μπαίνεις σὲ λιμένας πρωτοειδωμένους·

νὰ σταματήσεις σ᾿ ἐμπορεῖα Φοινικικά,
καὶ τὲς καλὲς πραγμάτειες ν᾿ ἀποκτήσεις,
σεντέφια καὶ κοράλλια, κεχριμπάρια κ᾿ ἔβενους,
καὶ ἡδονικὰ μυρωδικὰ κάθε λογῆς,
ὅσο μπορεῖς πιὸ ἄφθονα ἡδονικὰ μυρωδικά.

Σὲ πόλεις Αἰγυπτιακὲς πολλὲς νὰ πᾷς,
νὰ μάθεις καὶ νὰ μάθεις ἀπ᾿ τοὺς σπουδασμένους.
Πάντα στὸ νοῦ σου νἄχῃς τὴν Ἰθάκη.
Τὸ φθάσιμον ἐκεῖ εἶν᾿ ὁ προορισμός σου.

Ἀλλὰ μὴ βιάζῃς τὸ ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλὰ νὰ διαρκέσει.
Καὶ γέρος πιὰ ν᾿ ἀράξῃς στὸ νησί,
πλούσιος μὲ ὅσα κέρδισες στὸν δρόμο,
μὴ προσδοκώντας πλούτη νὰ σὲ δώσῃ ἡ Ἰθάκη.

Ἡ Ἰθάκη σ᾿ ἔδωσε τ᾿ ὡραῖο ταξίδι.
Χωρὶς αὐτὴν δὲν θἄβγαινες στὸν δρόμο.
Ἄλλα δὲν ἔχει νὰ σὲ δώσει πιά.

Κι ἂν πτωχικὴ τὴν βρῇς, ἡ Ἰθάκη δὲν σὲ γέλασε.
Ἔτσι σοφὸς ποὺ ἔγινες, μὲ τόση πείρα,
ἤδη θὰ τὸ κατάλαβες ᾑ Ἰθάκες τί σημαίνουν.

 

 

Απολείπειν ο θεός Aντώνιον

 

 

 

 

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές—
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που χάνεις.

 

 

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (Αλεξάνδρεια29 Απριλίου 1863 (π.ημ.) / 29 Απριλίου 1863 Αλεξάνδρεια29 Απριλίου 1933) ήταν Έλληνας ποιητής ο οποίος θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της σύγχρονης εποχής.[14] Γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια, γι' αυτό και αναφέρεται συχνά ως «ο Αλεξανδρινός».[15][16][17][18] Δημοσίευσε ποιήματα, ενώ δεκάδες παρέμειναν ως προσχέδια. Τα σημαντικότερα έργα του τα δημιούργησε μετά τα 40 έτη.

Οικογενειακή καταγωγή

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1863 στην Αλεξάνδρεια, όπου οι γονείς του, εγκαταστάθηκαν εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπολη το 1850[19]. Ήταν το ένατο παιδί του Πέτρου - Ιωάννη Καβάφη (1814-1870), μεγαλέμπορου βαμβακιού, και της Xαρίκλειας Φωτιάδη, που ανήκε σε παλιά φαναριώτικη οικογένεια μεγαλεμπόρων και κοινοτικών επιτρόπων της Κωνσταντινούπολης.[20] Και τα δυο αυτά στοιχεία, η εμπορική ιδιότητα του πατέρα και η αρχοντιά της μητέρας συντέλεσαν σημαντικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ποιητή.

Στην Αίγυπτο

Η οικογένεια Καβάφη νοικιάζει μεγάλη οικία που ανήκει στο Στέφανο Ζηζίνια κοντά στον Ανατολικό Λιμένα και πάνω στην Πλατεία των Προξένων κατοπινή Μωχάμετ Άλυ.[19] Ο Πέτρος Καβάφης εισάγει υφάσματα από το Μάντσεστερ ενώ ίσως έκανε εξαγωγή σιτηρών, μπαμπακιού, και ακατέργαστων βουβαλοδερμάτων. Στα Μίνια της Άνω Αιγύπτου ιδρύει κλάδο της επιχείρησής του όπου αξιοποιεί τα σιτηρά της περιοχής.[21] Κατά την παραμονή στην Αίγυπτο η οικογένεια αποκτά και άλλα παιδιά. Το 1851 γεννιέται ο δεύτερος γιος ο Πέτρος Ιωάννης, το 1853 ο Αριστείδης, το 1855 η Ελένη, η μόνη κόρη της οικογένειας, η οποία πεθαίνει οκτώ μηνών. Ακολουθούν ο Αλέξανδρος, ο Παύλος που πεθαίνει έντεκα μηνών, στα 1860 άλλο αγόρι το οποίο επίσης θα ονομάσουν Παύλο, στα 1861 ο Τζων, και στα 1863 ο Κωνσταντίνος.[22] Στα 1860 μετακομίζουν στην οδό Σερίφ[23] στον αριστοκρατικό δρόμο των βαμβακάδων.[24] Το βιωτικό επίπεδο της οικογένειας είναι υψηλό: «Εζούσεν ο Πέτρος Ιωάννου Καβάφης μεγάλα[...] Τα έπιπλά του, τ' αμάξια, τ'ασημικά, τα υαλικά ήσαν με λούσο σπάνιο τότε μεταξύ των Γραικών».[25] Για τον Τσίρκα ο εμπορικός οίκος Καβάφη μεταξύ 1864 και 1870 ήταν μέσα στους τέσσερις-πέντε πρώτους σε κύκλο εργασιών.[26] Το 1869 ο Πέτρος Ι. Καβάφης παρασημοφορείται με το Μετζιδιέ 3ης Τάξεως για τη συμβολή στην ανάπτυξη του εμπορίου και της βιομηχανίας.[27] Στις 10 Αυγούστου 1870 πεθαίνει ο πατέρας του ποιητή σε ηλικία πενήντα έξι ετών.[28] Στην Αλεξάνδρεια ο Kαβάφης διδάχτηκε ΑγγλικάΓαλλικά και Ελληνικά με οικοδιδάσκαλο και συμπλήρωσε τη μόρφωσή του για ένα-δύο χρόνια στο Ελληνικό Εκπαιδευτήριο της Αλεξάνδρειας.

Μετάβαση στην Αγγλία

Μετά το θάνατο του πατέρα του και τη σταδιακή διάλυση της οικογενειακής επιχείρησης, η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αγγλία (Λίβερπουλ και Λονδίνο) όπου έμεινε μέχρι το 1876. Πριν εγκαταλείψουν την Αίγυπτο μεταφέρουν την κινητή περιουσία τους σε ένα διαμέρισμα της οδού Ραμλίου με προσιτότερο ενοίκιο.[29] Το 1877 γίνεται η οριστική εκκαθάριση της εταιρείας.[28] Κατά την διαμονή του εκεί, δεν γνωρίζουμε αν φοίτησε σε κάποιο σχολείο ή αν έλαβε τη μόρφωσή του με ιδιαίτερα μαθήματα.[30]

Επιστροφή και μετάβαση στην Κωνσταντινούπολη

Το 1879 γυρίζει από την Αγγλία και εγκαθίσταται στο διαμέρισμα της οδού Ραμλίου.[29] Φοιτά στην Εμπορική-Πρακτική Σχολή ο Ερμής του Κωνσταντίνου Πανταζή.[30]

Στο Παρίσι και στην Αθήνα

Το 1897 ταξίδεψε στο Παρίσι και το 1903 στην Αθήνα, χωρίς από τότε να μετακινηθεί από την Αλεξάνδρεια για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Ο Καβάφης αρχίζει να εργάζεται, όχι ακόμη συστηματικά, αλλάζοντας διάφορα επαγγέλματα, όπως του δημοσιογράφου στην εφημερίδα «Τηλέγραφος» (1886), του μεσίτη στο Χρηματιστήριο Βάμβακος (1888) και του άμισθου γραμματέα στο Γραφείο Αρδεύσεων (1889-1892) όπου και θα προσληφθεί ως έκτακτος έμμισθος υπάλληλος το 1892 και θα εργαστεί μόνιμα εκεί επί τριάντα χρόνια, μέχρι το 1922, φτάνοντας στο βαθμό του υποτμηματάρχη.[31]

Η ασθένεια του Καβάφη και το ταξίδι στην Αθήνα

Το 1932, ο Καβάφης, άρρωστος από καρκίνο του λάρυγγα, πήγε για θεραπεία στην Αθήνα, όπου παρέμεινε αρκετό διάστημα, εισπράττοντας μια θερμότατη συμπάθεια από το πλήθος των θαυμαστών του. Επιστρέφοντας όμως στην Αλεξάνδρεια, η κατάστασή του χειροτέρεψε. Εισήχθη στο Νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας, όπου και πέθανε στις 29 Απριλίου του 1933, τη μέρα που συμπλήρωνε 70 χρόνια ζωής.

Ένα σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα του ποιητή:

Εἶμαι Κωνσταντινουπολίτης τὴν καταγωγήν, ἀλλὰ ἐγεννήθηκα στὴν Ἀλεξάνδρεια — σ' ἕνα σπίτι τῆς ὁδοῦ Σερίφ· μικρὸς πολὺ ἔφυγα, καὶ ἀρκετὸ μέρος τῆς παιδικῆς μου ἡλικίας τὸ πέρασα στὴν Ἀγγλία. Κατόπιν ἐπισκέφθην τὴν χώραν αὐτὴν μεγάλος, ἀλλὰ γιὰ μικρὸν χρονικὸν διάστημα. Διέμεινα καὶ στὴ Γαλλία. Στὴν ἐφηβικήν μου ἡλικίαν κατοίκησα ὑπὲρ τὰ δύο ἔτη στὴν Κωνσταντινούπολη. Στὴν Ἑλλάδα εἶναι πολλὰ χρόνια ποὺ δὲν ἐπῆγα. Ἡ τελευταία μου ἐργασία ἦταν ὑπαλλήλου εἰς ἕνα κυβερνητικὸν γραφεῖον ἐξαρτώμενον ἀπὸ τὸ ὑπουργεῖον τῶν Δημοσίων Ἔργων τῆς Αἰγύπτου. Ξέρω Ἀγγλικά, Γαλλικὰ καὶ ὁλίγα Ἰταλικά.

Το έργο του

Το χειρόγραφο του ποιήματός του Θερμοπύλες.

Σήμερα η ποίησή του όχι μόνο έχει επικρατήσει στην Ελλάδα, αλλά και κατέλαβε μία εξέχουσα θέση στην όλη ευρωπαϊκή ποίηση, ύστερα από τις μεταφράσεις των ποιημάτων του αρχικά στα Γαλλικά, Αγγλικά, Γερμανικά και κατόπιν σε πολλές άλλες γλώσσες.

Το σώμα των Καβαφικών ποιημάτων περιλαμβάνει: Τα 154 ποιήματα που αναγνώρισε ο ίδιος (τα λεγόμενα Αναγνωρισμένα), τα 37 Αποκηρυγμένα ποιήματά του, τα περισσότερα νεανικά, σε ρομαντική καθαρεύουσα, τα οποία αργότερα αποκήρυξε, τα Κρυμμένα, δηλαδή 75 ποιήματα που βρέθηκαν τελειωμένα στα χαρτιά του, καθώς και τα 30 Ατελή, που βρέθηκαν στα χαρτιά του χωρίς να έχουν πάρει την οριστική τους μορφή. Τύπωσε ο ίδιος το 1904 μια μικρή συλλογή με τον τίτλο Ποιήματα, στην οποία περιέλαβε τα ποιήματα: ΦωνέςΕπιθυμίεςΚεριάΈνας γέροςΔέησιςΟι ψυχές των γερόντωνΤο πρώτο σκαλίΔιακοπήΘερμοπύλεςΤα παράθυραΠεριμένοντας τους βαρβάρουςΑπιστία και Τα άλογα του Αχιλλέως. Η συλλογή, σε 100-200 αντίτυπα, κυκλοφόρησε ιδιωτικά.

Το 1910 τύπωσε πάλι τη συλλογή του, προσθέτοντας αλλά επτά ποιήματα: ΤρώεςΜονοτονίαΗ κηδεία του ΣαρπηδόνοςΗ συνοδεία του ΔιονύσουΟ Βασιλεύς ΔημήτριοςΤα βήματα και Ούτος εκείνος. Και αυτή η συλλογή διακινήθηκε από τον ίδιο σε άτομα που εκτιμούσε.

Το 1935 κυκλοφόρησε στην Αθήνα, με επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου, η πρώτη πλήρης έκδοση των (154) Ποιημάτων του, που εξαντλήθηκε αμέσως. Δύο ακόμη ανατυπώσεις έγιναν μετά το 1948.

Ο ποιητής επεξεργαζόταν επίμονα κάθε στίχο, κάποτε για χρόνια ολόκληρα, προτού τον δώσει στην δημοσιότητα. Σε αρκετές από τις εκδόσεις του υπάρχουν διορθώσεις από το χέρι του και συχνά όταν επεξεργαζόταν ξανά τα ποιήματά του τα τύπωνε διορθωμένα.

 

 

 

 

Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης

Μια προτομή του Κωνσταντίνου Καβάφη, βρίσκεται στο διαμέρισμά του.

Ο ίδιος είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ερωτικά ή αισθησιακά.[32]

  • Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται κυρίως από την ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια. Αρκετά άλλα προέρχονται από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο, χωρίς να λείπουν και ποιήματα με μυθολογικές αναφορές (π.χ. Τρώες). Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Καβάφης δεν εμπνέεται καθόλου από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, δηλαδή την επανάσταση του '21, αλλά ούτε και από την κλασική αρχαιότητα. Οι περίοδοι που επιλέγει είναι περίοδοι παρακμής ή μεγάλων αλλαγών και οι περισσότεροι ήρωές του είναι "ηττημένοι".
  • Τα αισθησιακά ή ερωτικά ποιήματα, που είναι τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ομοφυλοφιλία και θέματα όπως η ανάμνηση και η αναπόληση. Αυτό που προκαλεί τα συναισθήματα δεν είναι το παρόν, αλλά το παρελθόν, και πολύ συχνά ο οραματισμός.
  • Τα φιλοσοφικά ποιήματα ονομάζονται από άλλους «διδακτικά». Ο Ε.Π.Παπανούτσος τα διαίρεσε στις εξής ομάδες: ποιήματα με "συμβουλές προς ομοτέχνους", δηλαδή ποιήματα για την ποίηση, και ποιήματα που πραγματεύονται άλλα θέματα, όπως το θέμα των Τειχών, την έννοια του χρέους (Θερμοπύλες), της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον), της μοίρας (Καισαρίων) κ.ά.[33]

Διαχωρίζοντας το ποιητικό του έργο σε φιλοσοφικό, ιστορικό και ηδονικό, στα ποιήματά του αποτυπώνονται το ερωτικό στοιχείο, η φιλοσοφική του σκέψη και η ιστορική του γνώση. Όσον αφορά στα ιστορικά του ποιήματα ιδιαίτερα, οφείλουμε να λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι τα συνέθεσε βιώνοντας την ατμόσφαιρα μιας πόλης που έγινε κατά το ελληνιστικό της παρελθόν χωνευτήρι λαών και σταυροδρόμι πολιτισμών. Οι ήρωές του είναι γνωστά ιστορικά πρόσωπα ή γεννήματα της φαντασίας του και ο ποιητής αφηγείται στους χαρακτήρες που πλάθει ανθρώπινες συμπεριφορές σημαδεμένες από πρόσκαιρο της επιτυχίας και τη μοίρα που εξουδετερώνει την ανθρώπινη θέληση.

Πόλεις της ανατολικής Μεσογείου –ιδιαίτερα η Αλεξάνδρεια όπως προαναφέρθηκε– είναι ο τόπος που λαμβάνουν χώρα τα περιστατικά των ποιημάτων και σύμφωνα με το περιεχόμενό τους χαρακτηρίζονται από τους σύγχρονους σχετικά ερευνητές της καβαφικής ποιητικής ως ψευδοϊστορικά, ιστορικοφανή και ιστοριογενή. Τη διαφορετικότητα ανάμεσα στα ιστορικά του ποιήματα επισήμανε ο ίδιος ο ποιητής, χωρίς όμως να τους δώσει ιδιαίτερη ονομασία. Εισηγητής του όρου «ψευδοϊστορικό» είναι ο Σεφέρης για να διαχωρίσει με αυτόν τα ποιήματα που χρησιμοποιούν το ιστορικό υλικό μεταφορικά, αλληγορικά δημιουργώντας ψεύτικες ιστορίες.[34] Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος με τη σειρά του εισηγήθηκε τον όρο «ιστορικοφανή». Εκεί εντάσσει τα ιστορικά ποιήματα, των οποίων τα φανταστικά πρόσωπα εμπλέκονται σε ιστορικό πλαίσιο που επενδύει την πλοκή. Ο Μιχάλης Πιερής θεώρησε αναγκαίο τον όρο «ιστοριογενή» για τα ποιήματα που γεννήθηκαν από άμεσο ιστορικό υλικό.Τέλος τα ερωτικά ή αισθησιακά ποιήματα του ηδονικού κύκλου του Καβάφη αποτελούν αναμνήσεις πραγματοποιημένων ή μη ερώτων εκφράζοντας τον ιδιότυπο ερωτισμό του, για τον οποίο έχουν τεθεί αρκετές αμφιβολίες.[35][36][σημ. 1]

Η μορφή

Ποίημα του Καβάφη, Κρυμμένα, ζωγραφισμένο σε ένα κτίριο στο ΛέιντενΟλλανδία.

Η γλώσσα και η στιχουργική μορφή των ποιημάτων του Καβάφη ήταν ιδιόρρυθμες και πρωτοποριακές για την εποχή. Τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι:

  • Ιδιότυπη γλώσσα, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, με ιδιωματικά στοιχεία της Κωνσταντινούπολης.
  • Εξαιρετικά λιτός λόγος, με ελάχιστα επίθετα (όσα υπάρχουν έχουν πάντα ιδιαίτερη σημασία, δεν είναι ποτέ συμβατικά, κοσμητικά επίθετα).
  • Ουδέτερη γλώσσα, σχεδόν πεζολογική, μακριά από τις ποιητικές συμβάσεις της εποχής. Η γλώσσα δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα.
  • Εξαιρετικά σύντομα ποιήματα.
  • Ιαμβικός ρυθμός, αλλά τόσο επεξεργασμένος που συχνά είναι δύσκολο να διακριθεί[37].
  • Ομοιοκαταληξία όχι σε όλα τα ποιήματα, ενίοτε χαλαρή και περιστασιακή.
  • Ιδιαίτερη σημασία στα σημεία στίξης: παίζουν ρόλο για το νόημα (π.χ. ειρωνεία) ή λειτουργούν ως οδηγίες απαγγελίας (π.χ. χαμήλωμα του τόνου της φωνής στις παρενθέσεις).

Ο ποιητής]

Ο Καβάφης λειτουργεί κυρίως μέσω των συμβόλων. Η τέχνη του είναι η συγκέντρωση αρχετύπων, που δίνουν ένα φευγαλέο υπαινικτικό νόημα στο λόγο του. Αντλεί μνήμες από το παρελθόν, και τις αποθέτει στο παρόν, ενίοτε ως προειδοποίηση για τα μελλούμενα. Είναι τέτοια η σχέση του με τη συλλογική ψυχή και τα περιεχόμενά της, που θεωρείται προδρομικός της σχέσης της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα με τη συλλογική συνείδηση.[38]

Ιδιαίτερο στοιχείο της τεχνικής του είναι μία σπάνιας υφής σκηνοθετική ικανότητα αντίστοιχη με αυτήν που συναντάει κανείς στον πεζογραφικό ή και θεατρικό λόγο. Άλλο ένα όμως χαρακτηριστικό του συμπληρωματικό του προαναφερόμενου είναι η τάση, μέσω του λόγου του, να υποδύεται περσόνες. Το εν λόγω χαρακτηριστικό δημιουργεί μια πολυεπίπεδη ποίηση αλλά και αινιγματικότητα μιας και είναι συχνά δυσδιάκριτο για τον αναγνώστη να αναγνωρίσει μέσω τίνος προσώπου μιλάει ο ίδιος ο ποιητής και με ποιο ταυτίζεται.

Η συμβολιστική του τάση είναι έντονη και συνδυάζεται με λόγο λιτό αλλά διαχρονικά επίκαιρο. Η ειρωνική διάθεση, αυτό που αποκλήθηκε καβαφική ειρωνεία συνδυάζεται με την τραγικότητα της πραγματικότητας, για να καταστεί κοινωνικά διδακτική και οι ηδονιστικοί του προσανατολισμοί ανακατεύονται με κοινωνικές επισημάνσεις. Αναμφίβολα δεν είναι εύκολο να οριοθετήσει κανείς ξεκάθαρα σε θεματικούς κύκλους την ποιητική του Καβάφη. Η ιστορία ανακατεύεται με τις αισθήσεις και το στοχασμό σε μια ενιαία οντότητα, αυτήν πιθανώς που ο ίδιος ο Καβάφης προσδιορίζει ως «ενιαίο καβαφικό κύκλο», αλλά σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση, στον αμέσως επόμενο στίχο, η εναλλαγή δικαιώνει όσους χαρακτήρισαν την καβαφική ποίηση πρωτεϊκή.[39]

Το σπίτι-μουσείο του Καβάφη, στην Αλεξάνδρεια.

Το διαμέρισμα του Καβάφη στην άλλοτε κακόφημη συνοικία του Αταρίν στην Αλεξάνδρεια έκτοτε έχει μετατραπεί σε μουσείο. Το μουσείο διαθέτει αρκετά από τα σκίτσα του Καβάφη και πρωτότυπα χειρόγραφα, καθώς περιέχει πολλές φωτογραφίες και πορτραίτα του Καβάφη.

 

Τετάρτη 18 Νοεμβρίου 2020

 

ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

Κείμενο 1:  Σε ύψη ρεκόρ την περίοδο της κρίσης η πρόωρη σχολική εγκατάλειψη

Την ώρα που οι Ευρωπαίοι Συνήγοροι του Παιδιού ζητούν ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση για όλα τα παιδιά, το αυτονόητο δηλαδή, η πρόωρη σχολική εγκατάλειψή του στη χώρα μας σημειώνει ύψη ρεκόρ την περίοδο της κρίσης.

Συγκεκριμένα, περισσότεροι από ένας στους τέσσερις νέους ηλικίας 20-24 ετών, ποσοστό 26,1%, βρίσκονταν εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης το 2015, ποσοστό ελαφρώς μειωμένο σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές της κρίσης που έφτασε και σχεδόν τον έναν στους τρεις νέους (31,3% το 2013).[…]

Από τα στοιχεία της Eurostat προκύπτει ακόμη ότι οι περισσότεροι από τους μισούς νέους ηλικίας 20-24 εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης σε ποσοστό 54,1% έχουν ολοκληρώσει μόνο την υποχρεωτική εκπαίδευση, είναι δηλαδή απόφοιτοι Γυμνασίου, χωρίς απολυτήριο Λυκείου, ενώ οι περιφέρειες στην Ελλάδα με ποσοστά νέων 18-24 ετών χωρίς εφόδια που ξεπερνούν ακόμη και τον ελληνικό μέσο όρο (23,7%) έναντι 15,8% του κοινοτικού είναι η Στερεά Ελλάδα με το αποκαρδιωτικό 42,8%, τα Ιόνια νησιά (38%), το Νότιο Αιγαίο (37,4%), η Πελοπόννησος (35,4%), η Θεσσαλία (33%), το Βόρειο Αιγαίο (30%), η Ανατολική Μακεδονία/Θράκη και Δυτική Μακεδονία, δηλαδή οι 8 από τις 15 περιφέρειες της χώρας, δίνοντας έτσι άλλη μια εικόνα της διάστασης του προβλήματος των νέων που ενηλικιώνονται χωρίς εφόδια, γνώσεις και δεξιότητες.

Κατά τα άλλα, ο στρατηγικός στόχος στην Ε.Ε. είναι ότι το ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση θα πρέπει να είναι μικρότερο του 10% το 2020.

Χαμηλές επιδόσεις, εργασία, λόγοι υγείας ή κοινωνικά και οικογενειακά προβλήματα; Ανεξάρτητα από τους λόγους που οδηγούν στη σχολική διαρροή, «επειδή δεν είναι ένα μονοδιάστατο φαινόμενο και ακολουθεί τους νέους σε επόμενα στάδια του κύκλου ζωής τους είναι σημαντικό να προλαμβάνεται», μας λέει ο ερευνητής που επισημαίνει την αναγκαιότητα χάραξης πολιτικής για την αντιμετώπισή του.

Ιωάννα Σωτήρχου, Εφημερίδα των Συντακτών, 27-10-2016, http://www.efsyn.gr/arthro/se-ypsi-rekor-tin-periodo-tis-krisis-i-proori-sholiki-egkataleipsi (απόσπασμα)

Κείμενο 2: Οι επιπτώσεις του αναλφαβητισμού

Τα αναλφάβητα άτομα αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες τόσο σε καθημερινές δραστηριότητες (κατανόηση εγγράφων, λογαριασμών, πινακίδων κ.ά.) και στην επαγγελματική τους ζωή, όσο και στις σχέσεις τους με το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Αρχικά, το άτομο απομακρύνεται από τους γύρω του και αποξενώνεται, καθώς νιώθει μειονεκτικά. Στη συνέχεια, νιώθει αδύναμο όσον αφορά στην ενημέρωσή του, αλλά και εξαρτημένο από τους γύρω του, αφού χρειάζεται μονίμως τη βοήθειά τους και συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Επιπλέον, το άτομο έχει σαφώς λιγότερες επαγγελματικές ευκαιρίες από κάποιον μορφωμένο και έτσι αυτομάτως εντάσσεται σε μια «κατώτερη» κοινωνική ομάδα.

Επιπρόσθετα, όσον αφορά στον πνευματικό τομέα, σίγουρα το αναλφάβητο άτομο γνωρίζει λιγότερα, άρα σκέφτεται διαφορετικά και έχει περιορισμένη αντίληψη του κόσμου. Η κοινωνία για τον αναλφάβητο παύει να είναι δημοκρατική, αφού ο ίδιος δεν μπορεί να ενημερωθεί, να γνωρίσει τα πολιτικά προγράμματα και άρα να επιλέξει ορθά ή να αντιδράσει στην οποιαδήποτε πολιτική απόφαση. Τέλος, δεν έχει σαφή αντίληψη των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, ενώ δυσχεραίνεται και η ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο.

Εξάλλου, το πρόβλημα της σχολικής διαρροής και κατά συνέπεια του αναλφαβητισμού αποκτά ιδιαίτερη σημασία, επειδή επηρεάζει αρνητικά περισσότερο τους φτωχούς μαθητές που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και τους εμποδίζει να εξελιχθούν κοινωνικά. Όμως, η μη ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης δυσχεραίνει ακόμη και την ενσωμάτωση των ατόμων στην αγορά εργασίας. Αποτέλεσμα είναι η ελλιπής αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου, γεγονός που συσχετίζεται με την οικονομική δυσπραγία των κοινωνιών. Επιπλέον, ο αναλφαβητισμός οδηγεί στην περιθωριοποίηση και κατά συνέπεια στον κοινωνικό αποκλεισμό και είναι μια ένδειξη καταπάτησης των βασικών δικαιωμάτων του ατόμου, ενώ συνάμα θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι το πρόβλημα του αναλφαβητισμού είναι μεγάλο, τόσο σε έκταση όσο και σε βάθος, επειδή αποτελεί τροχοπέδη στην πρόοδο ενός λαού σε οικογενειακό, επαγγελματικό, οικονομικό και κοινωνικό-πολιτιστικό επίπεδο. Επιβραδύνει την τεχνολογική χειραφέτηση και αναστέλλει την οικονομική ανάπτυξη, διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ των αναπτυσσόμενων και αναπτυγμένων χωρών. Καλλιεργεί τον κοινωνικό αποκλεισμό, προάγει την εργασιακή εκμετάλλευση, ενώ δρα θετικά στην αναζωπύρωση του ρατσισμού. Τέλος, δεν ευνοεί σε καμία περίπτωση την πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Σ. Ρούσσος κ.α.(χ.χ). Έρευνα Παν. Πελοποννήσου. Πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της σχολικής διαρροής σε τοπικό επίπεδο. Ζητήματα συμμετοχής σε πολιτικούς θεσμούς και ένταξης στην αγορά εργασίας, 20-21. Από το διαδίκτυο. (διασκευή).

  Θέμα Α: Να αναφέρετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) τις απόψεις του συντάκτη του 2ου κειμένου για τις επιπτώσεις του αναλφαβητισμού.  Μονάδες 15

Θέμα Β1

Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

α. Το ποσοστό των νέων που εγκαταλείπουν το σχολείο έχει αυξηθεί μετά το 2013 (κείμενο 1).

β. Οι περισσότεροι νέοι εγκαταλείπουν το σχολείο μετά το γυμνάσιο (κείμενο 1).

γ. Το μεγαλύτερο ποσοστό της σχολικής διαρροής παρατηρείται στα νησιά του Ιονίου (κείμενο 1).

δ. Οι αναλφάβητοι μπορεί να αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλήματα, δεν έχουν όμως θέμα με την ενημέρωση (κείμενο 2).

ε. Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου δεν σχετίζεται με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας των μαθητών (κείμενο 2).                                                                    Μονάδες 10

Θέμα Β2  Κείμενο 2

Α. οικονομική δυσπραγία, τροχοπέδη στην πρόοδο ενός λαού, τεχνολογική χειραφέτηση, αναζωπύρωση του ρατσισμού (κείμενο 2)να αποδώσετε τη σημασία των υπογραμμισμένων λέξεων και φράσεων μονολεκτικά ή περιφραστικά επιδιώκοντας το ύφος να γίνει απλούστερο (μονάδες 9).

Β. «Εξάλλου … κοινωνική συνοχή» (κείμενο 2, 3η παράγραφος):  να εντοπίσετε τις λέξεις που εξασφαλίζουν τη συνοχή μεταξύ των περιόδων και να τις αντικαταστήσετε με άλλες συνώνυμες λέξεις ή εκφράσεις που θα κάνουν το ύφος του κειμένου λογιότερο. (μονάδες 6)

Θέμα Β3  Κείμενο 1 και 2

Να συγκρίνετε τα κείμενα 1 και 2 ως προς το ύφος και την πρόθεση των συντακτών τους. Ποιο από τα δύο πιστεύετε ότι ευαισθητοποιεί περισσότερο τον αναγνώστη στο ζήτημα του αναλφαβητισμού; Σε κάθε περίπτωση να απαντήσετε με αναφορές στα κείμενα. (μονάδες 15)

Θέμα Δ

Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα 1 και 2 να παρουσιάσετε σε ένα επιχειρηματολογικό  κείμενο (δικής σας επιλογής) 300-400 λέξεων τους παράγοντες που οδηγούν σε   πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου στη χώρα μας.

(μονάδες 30)

Επιμέλεια: Ειρήνη Παξιμαδάκη

 

 ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ (1867-1951)


Τα θηλυκά του Μουζά (απόσπασμα)

Το πρώτο σχέδιο του Παύλου Μουζά, τότε που παντρεύτηκε -τον Απρίλη του 1871- ήταν να κάμει ένα παιδί αρσενικό και... να κλείσει τη φάμπρικα. Έπειτα όμως συλλογίστηκε: «Καλά· κι αν τύχει και το χάσω, όταν η γυναίκα μου δε θα μπορεί να μου κάνει άλλο;». Ο φόβος αυτός εύλογος, μα την αλήθεια, τροποποίησε το πρώτο σχέδιο. Δυο γιους θα ‘κανε, δυο και θα σταματούσε έτσι για κάθε ενδεχόμενο. Η περιουσία, δόξα σοι ο Θεός, ήταν αρκετή για να μοιραστεί σε δυο. Έπειτα οι γιοι θα ‘παιρναν και προίκες...
 Το πρώτο παιδί που του έκαμε η Στέλλα, ήταν θηλυκό. Ένας κοπέλαρος που τρόμαζε και την μαμμή την ίδια.
 Του ξυνοφάνηκε του Μουζά —δεν μπορούμε να πούμε— του ξυνοφάνηκε πολύ...
Γρήγορα όμως παρηγορήθηκε. Κι είπε γενναία: «Δεν πειράζει! Το δεύτερο και το τρίτο θα ‘ναι σερνικά!».
 Μα και το δεύτερο —ύστερ’ από δεκατρείς μήνες— ήταν θηλυκό! Κι εύρωστο, γερό, μεγαλόσωμο, σαν το πρώτο. Ούτε πως θα πέθαινε δεν μπορούσε να ‘χει την ελπίδα ο πατέρας!
 Το πράγμα ήταν τώρα σοβαρό. Καταντούσε πρόβλημα μεγάλο! Τι να κάμει ο Μουζάς; Να πάρει την απόφασή του, να δεχθεί την καταδίκη του, να σταματήσει στα δυο θηλυκά, να κλείσει τη φάμπρικα; Ή να δοκιμάσει και το τρίτο;
 Διάβολε, γιατί όχι; Επιτέλους μπορεί κι ο Θεός να τον λυπόταν.... Για την εκκλησία πάλι θα πεις; Ας διορθωθεί κι η εκκλησία, να τελειώσει κι αυτό το ζήτημα! Σπουδαίο, βλέπεις!...
 Κι ο Μουζάς — χωρίς βέβαια να δώσει λογαριασμό σε κανένα — έκραξε μαστόρους, ξέσυρε τα κεραμίδια της εκκλησούλας, την έβαψε απόξω, τη σιγύρισε από μέσα και τη λειτούργησε τρεις φορές κατά σειρά. Χαλάλι του το έξοδο, αν ήταν να του στείλει μ’ αυτό ο Θεός το γιο και τη σωτηρία! Κι η φάμπρικα ξανάνοιξε. Ή του ύψους τώρα ή του βάθους!... Μα ωχ, δυστυχία του!
 Ούτε η μαμμή δεν κοτούσε —αν και συνηθισμένη σε τέτοιες φουρτούνες— να μπει στο μετζάο που περίμενε με αγωνία ο Μουζάς και να του δώσει τέτοια είδηση. Μα θα ‘ταν κάτι φοβερό! Δειλά-δειλά η κακομοίρα παρουσιάστηκε στην πόρτα.
- Ε! της φωνάζ’ ευθύς ο πατέρας. Σερνικό;
- «Όχι», του έγνεψε η μαμμή.
- Θηλυκό πάλι; την ξαναρώτησε, χαμηλώνοντας τη φωνή και σουφρώνοντας το μέτωπο.
- «Όχι!», του έγνεψε πάλι.
- Αμή τι διάολο, έκαμε; θύμωσε ο Μουζάς, Σερνικοθήλυκο;
- Δύο... αφέντη μου!... δυο θηλυκά!
- Δύο;!
- Ναίσκε... δίδυμα, μία χαρά και τα δύο!...
 Όρμισε να την πνίξει. Την έβρισε που δεν τα ‘πνιξε τα βρωμοθήλυκα. Δεν επάτησε στην κάμαρα να τα ιδεί για μέρες. Σιχάθηκε και τ’ άλλα δυο. Εμίσησε και τη γυναίκα του, την αγαπημένη του Στέλλα. Μετάνιωνε που δεν επήρε μια άσχημη πλούσια που του προξένευαν τότες και που, παντρεμένη τώρα, είχε κάνει δυο αρσενικά στην αράδα. 
«Καλά να πάθω», είπε, «αφού ήθελα την όμορφη». Τα ‘βαλε με το Θεό, τον πλεονέχτη κι άφησε πάλι την εκκλησία στην τύχη της. Κοντολογίς. Ο Παύλος ο Μουζάς, με το εκατομμύριο και παραπάνω τώρα έγινε ο πιο δυστυχισμένος άνθρωπος του τόπου.
 Μα για φαντασθείτε το, εκεί που περίμενε δυο γιους, να κάμει τέσσερες θυγατέρες!... Πάει τώρα! Και το μοίρασμα της περιουσίας σε ξένους και το ξεκλήρισμα αναπόφευκτο. Γιατί βέβαια που δε θα ‘κανε κι άλλη δοκιμή. Μωρέ να χαλούσε ο κόσμος!... Αλλά πόσες φορές λογαριάζει κανείς χωρίς τον ξενοδόχο!....
 Εκείνο τον καιρό - τρεις μήνες ύστερ’ από τη γέννα των δίδυμων - η Στέλλα του Μουζά έτυχε να γνωρίσει μια γυναίκα του λαού, λίγο γιάτρισσα, λίγο μάισσα και λίγο πλύστρα στ’ Αργάσι. Αγουστίναινα τη λέγανε αυτή την αλλόκοτη γυναίκα. Είχε πάει στο σπίτι του Μουζά, συστημένη, να πάρει να τους πλύνει ρούχα. Και μαθαίνοντας από τη δούλα το σεκλέτι της κυράς, της μήνυσε πως αν ήθελε, αυτή ήξερε να την κάνει να γεννήσει αρσενικό. Σίγουρα πράματα, όχι λόγια του αέρα. Ένα μικρό τιποτένιο «μαγικό» θα της έκανε και θα της έδινε να πάρει έν’ αθώο γιατρικό. Τίποτ’ άλλο. Και δεν ήθελε παρά πέντε κολονάτα — πολλά ήτανε; — που μάλιστα δε θα της τα δίνανε μπροστά, παρ’ αφού θα γεννιόταν το πολυπόθητο.
 Η Στέλλα, για γούστο, για να γελάσουν, τα είπ’ όλ’ αύτά του άντρός της. Και — θα το πιστέψετε; — Ο Μουζάς ο προληπτικός σκανδαλίστηκε.
Καμιά φορά... αυτές οι γυναίκες... ξέρει κανείς τι να πει;... Μυστήρια! ... Και γελώντας είπε
- Ο Θεός δε μας έκανε τίποτε. Ας ιδούμε τώρα μη μας κάμει ο διάολος!
 Έτσι εξουσιοδότησε τη γυναίκα του να κάμει όπως θα την οδηγούσε η Αγουστίναινα. Κι η φάμπρικα ξενάνοιξε. Μα ούτε ο διάολος - αλίμονο - δεν έκαμε περισσότερ’ από το Θεό. Κι η τετάρτη γέννα της Στέλλας ήταν σαν τις άλλες. Τέσσερα κι ένα; Πέντε, τα βρωμοθήλυκα - πέντε σωστά.
- Πού είναι τη!... ξεφώνιζε για μέρες ο Μουζάς. Πού είναι εφτούνη η Αγουστίναινα... να της μετρήσω τα πέντε κολονάτα! Μα δε θα ‘ρθεί; Μα δεν θα την ιδώ;
 Επιτέλους η Αγουστίναινα πήγ’ ένα πρωί, φορτωμένη το σακί με τα ρούχα που ‘χε πάρει λίγο πριν τη γέννα. Ο Μουζάς ήταν εκεί και την είδε, την έστρωσε στις βρισιές, της έψαλε όσα σέρνει η σκούπα.
 Στο ύστερο, φρενιασμένος, άρπαξε το σακί και της το ‘φερε στο κεφάλι. Και της είπε να μην ξαναπατήσει στο σπίτι του, να μην την ξαναϊδεί στα μάτια του την πίξα την δίξα, τη μάισα του διαόλου, γιατί θα τη σκότωνε.

 (Ανθολογία Νεοελληνικού διηγήματος, τ. Β΄, Αναγέννηση-Φιλολογική)

κοτούσε: τολμούσε
μετζάο και μεντζάδο: ημιώροφος
σεκλέτι: στενοχώρια, καημός
κολονάτα: ισπανικά αργυρά νομίσματα